#1005669
“Un petit coin d’Irlande” a bhí scríofa lastuas den doras – stráice beag d’Éirinn.
“Un petit coin d’Irlande” a bhí scríofa lastuas den doras – stráice beag d’Éirinn.
Má dhiúltaigh tú do ‘coirnéal’ toisc é a bheith cosúil le corner an Bhéarla, bíodh a fhios agat gur ón Fhraincis cuing> coing> coin a tháinig ‘cúinne’.
I bhfilíocht an lae inniu, b’fhéidir gurb é dán Shomhairle MhicGill-Eain ‘Coin is madaidhean allaidh’ (1989: 134-5) an sampla Gaeilge is cáiliúla agus is fíochmhaire.
Cén scim dhraíochta a thugann orainn fadhbanna polaitiúla coin- créideacha amhail dúshaothrú, éagóir agus neamhchomhionannas a dhípholaitiú agus réiteach na bhfadhbanna sin a shamhlú leis an uile-íoc comhaimseartha nua seo, ‘Caoinfhulaingt’?
In ‘Bóithre’ tá mian Eileanóra san áilleacht bhanúil – is é sin, an fonn atá uirthi cuairt a thabhairt ar an gcailleach – tá sí ar aon dul le fiach na bhfaolchúnna ar chreach a luaitear a banúlacht os ard in ‘Coin is Madaidheanallaidh’: ...coin chiùine caothaich na bàrdachd, madaidhean air tòir na h-àilleachd, àilleachd an anama ’s an aodainn, fiadh geal thar bheann is raointean, fiadh do bhòidhche ciùine gaolaich, fiadhach gun sgur gun fhaochadh (MacGill-Eain 1943: 30).
Tá sé de chosúlacht idir broid Eileanóra in ‘Crochadh’ agus creach na bhfaolchúnna in ‘Coin is Madaidhean-allaidh’ go bhfuil toise láidir chollaí ag baint leis an tseilg atáthar a dhéanamh orthu.
Cén fáth úsáidtear “coincheap”, seachas úsáidtear “comhcheap”…dar liom, léiríonn ‘comh-‘ an bhrí bunaidh ó Laidineach níos mó i gceart nó ‘coin’.
Ní fearrde rud liom ná siúl a dhéanamh ar sléibhte Átha Ghairbh nó imeacht leis na coin ar an gcaorán.
Ach is mór idir comhrá cois tine i measc polaiteoirí agus dlíodóirí oilte ag cur ceiste amháin agus á leanúint ar nós coin.
Fionraíocht bliana a gearradh orthu agus le linn an achair sin shaothraigh Tommy Wade a phá seachtaine mar gheallghlacadóir ag rásaí coin timpeall Chúige Mumhan.
Is é an scéala céanna atá ag formhór thraiceanna rásaí capall na hÉireann agus atá ag na coin – a mbunáite siúd freisin coinnithe beo ag an SIS céanna.
Bhuail na Fianna amach a sheilg agus fá thuairim míle soir ón dún d’éirigh coileach fiáin rompu agus siúd ar shiúl na coin ina dhiaidh go dtí gur shroich siad an taobh thall de Ghaoth Bearra.
Do ghaibh an mac ar dhá chloch, go dtug Coin Chulainn idir an dá choirthe fo thrí, agus níor bhog an mac neachtar dá dhá chois dona coirthibh go ndeachadar a throithe insna clochaibh go nuige a dhá chnámh ailt.
Anuas ar an méid sin déanann Titley athshealbhú ar thróp na bhfaolchúnna a fheictear sa dán ‘Coin is Madaidheanallaidh’ le Somhairle MacGill-Eain ar shlí a gcuireann dlús leis an gcumasc domlasta den éarótachas is den fhoiréigean atá le feiceáil sa gcuid ‘Crochadh’.
Is ionann an ‘conamhadra’ a bheith tagtha i gceannas agus neamhláithreacht nó easpa cráite a bheith in áit na filíochta, arae is samhail mheafarach a sheasann do ‘dhàin neo-dheachdte’ urlabhraí ‘Coin is Madaidhean-allaidh’ iad na faolchúnna.
Ba í sin an chomhairle a thug Seosamh Laoide sa bhliain 1905: ‘Why should not the Munster words osgailteacht, ventilation, cur siar, drawback, and the Ulster vocables beachtaidheacht, criticism (conclusion from data), tochaltán, an excavation, become coin everywhere’ (‘Purism and Pantechnics’, ACS, 9.12.1905).
‘Is guth na n-éan am tharraing thar na sléibhtibh……’ Níorbh fhéidir léi a chreidbheáil ach ar éigean go mbeadh an duine leathanguailneach sin cromtha os cionn bord eallóige ríomhaire nó almóir comhad nuair ba é ba dhual dó ó nádúr a bheith ag spaisteoireacht leis na coin ar an gcaorán i gCill na bhFiann nó ag bualadh léi féin b’fhéidir ag Barr na dTarbh an uair go mbeadh na fir is mná óga ag cruinniú le haghaidh an lá spóirt.
Is iondúil go samhlaítear an t-aicsean seo le fiach ar shionnaigh; daoine creidiúnacha ag samhlú gur céasadh ar ainmhí bocht neamhurchóideach a bhíonn i gceist, ach is minic nach gcuirtear tóir ar ainmhí ar bith mar is minic gur seilgí bréige nó draghunt a eagraítear; is amhlaidh a leagtar conaire bolaidh, nach mbeadh ann, b’fhéidir, ach go dtarraingeofaí spóla feola ar an talamh ar feadh oiread seo bealaigh agus ansin go scaoiltear leis na coin.
‘An té a mhill orm an peata trua a bhíodh ag airfeadadh dom, gurb i bhfás-tithe a bheas a threabh go bráth; agus go raibh braon fliuch ann de shíor, agus go raibh macaoimh agus miondaoine á argain!’ Bíodh sin mar a bhí, ach mhairbh an dreoilín an chuil, mhairbh an sionnach an dreoilín, mhairbh coin an bhaile an sionnach, agus mhairbh buachaill na mbó an gheilt – Suibhne mac Colmáin.
Thug Bruodinus ‘magna sed inutilis controversia’ air agus scríobh Flaithrí Ó Maoil Chonaire[q.v.]: ‘Lughaidh, Tadhg agus Torna, / filí eólcha bhur dtalaimh, / coin iad go n-iomad feasa / ag gleic fan easair fhalamh’.
Ar feadh i bhfad bhí an tuairim ann nach raibh ach an t-aon cheathrú amháin le cur ina leith, an ceann cáiliúil a bhaineann le hIomarbhá na bhFilí: ‘Lughaidh, Tadhg agus Torna / filí eólcha bhur dtalaimh, / coin iad go n-iomad bhfeasa / ag gleic fan easair fhalamh’.
Fearacht an FAI scothphíosa iriseoireachta a fhágann iadsan i mbéal an ghunna freisin, ‘Running for their Lives’ a bhí ar an gclár a chraol RTÉ i lár na bliana seo caite agus a rinne cáineadh damanta ar an íde a fhaigheann coin nach bhfuil ábalta a ndóthain le dul ag rásaíocht ar an traic – le linn an chláir dúradh gur maraíodh beagnach 6,000 acu in 2017 nuair nár bhaineadar na spriocanna ama a bhí riachtanach amach.
Déanann sé iarracht sáinn na sonóige óige a chuireann tús le cluiche idir Federer agus Nadal a shamhlú dúinn, ’sé sin buachall seacht mbliana d’aois darbh ainm William Caines a thugann an cuireadh don bheirt imreoir ceann nó cruit a roghnú nuair a chuirtear ar chrannaibh é, sa ‘coin-toss’ (bonn arís), ag tús cluiche.
“*According to reliable sources, honorary coin-tosser William Caines’s back-story is that one day, when he was 2½, his mother found a lump in his tummy, and took him to the doctor, and the lump was diagnosed as a malignant liver tumor.
Do ghaibh an mac ar dhá chloich, go gcuir Coin Chulainn idir an dá choirthe fo thrí, agus níor chorraigh an mac ceachtar a dhá chois dona coirthibh, go ndeachadar a throithe insna clochaibh go nuige a dhá chnámh ailt.
Coinníonn an fuarán ársa ansin ‘La Terrina’ (an babhla anraithe) na bláthanna úr i rith na maidne agus scríofa air tá ‘Fa del ben e lassa dire’ (déan an mhaith agus lig dóibh labhairt) Muna dtig leat gach rud ar an liosta seo a fheiceáil le linn do chuairte, glac misneach ó fhocail Robert Underwood Johnson: *In tears I tossed my coin from Trevi’s edge, A coin unsordid as a bond of love - And with the instinct of the homing dove, I give to Rome my rendezvous and pledge.* Robert Underwood Johnson, Italian Rhapsody