#728676
Ceistítear an ghaois choitianta, réabtar an t-ord oidhreachtúil, éirí tearamach i gcoinne an údaráis sheanbhunaithe.
Ceistítear an ghaois choitianta, réabtar an t-ord oidhreachtúil, éirí tearamach i gcoinne an údaráis sheanbhunaithe.
Níl pálás aici, ná teideal amaideach oidhreachtúil, ná giollaí agus cóistí faoi shíoda is faoi shróill.
Ba iad Uí Fhearghusa lianna oidhreachtúla Mháilligh Iarumhaill.
Uilliam Óg Mac an Bhaird, file oidhreachtúil Uí Dhomhnaill (d’éag 1576), a athair.
Cé leis an Ealaín Oidhreachtúil?
Glacann siad lena scéal mar nasc oidhreachtúil eile leis an nGaeltacht stairiúil agus comhaimseartha.
Sin é, gan amhras, an buntáiste mór a bhaineann le huachtarán, seachas le neach a thagann aníos go hoidhreachtúil trí líne fola amhrastúil nár mhaith leat an iomad taighde a dhéanamh inti.
‘Cornucopia na haoise seo’ a thugann an file air, nó ‘an cóifrín draíochta’, nó ‘bolg soláthair gach teaghlaigh, tobar slánaithe/ ár n-ocrais oidhreachtúil’.
Ba lianna oidhreachtúla iad a thugadh seirbhísí leighis do Chlann Uí Chonchubhair Chonnachta agus do Mhuintir Uí Raghallaigh Bhréifne tráth.
Scaip siad go Tír Chonaill agus go hAlbain.9 I dTír Chonaill lianna oidhreachtúla do Chlann Domhnaill a bhí iontu.
Anuas go haimsir Phlandáil Uladh dream iomráiteach a bhí iontu i gcúrsaí litríochta agus leighis agus bhí siad ina lianna oidhreachtúla do Chlann Mhig Uidhir, taoisigh Fhear Manach.
Ba de phór Gaelach iad, ach thuill siad gradam mar lianna oidhreachtúla ar oileán Íle agus ar oileán Muileach faoin fhoirm Bhéarla dá sloinneadh, Be(a)ton nó Mac Beth.
Ba lianna oidhreachtúla iad a thugadh seirbhísí leighis do Chlann Uí Chonchubhair Chonnachta agus do Mhuintir Uí Raghallaigh Bhréifne tráth.
Scaip siad go Tír Chonaill agus go hAlbain.9 I dTír Chonaill lianna oidhreachtúla do Chlann Domhnaill a bhí iontu.
Anuas go haimsir Phlandáil Uladh dream iomráiteach a bhí iontu i gcúrsaí litríochta agus leighis agus bhí siad ina lianna oidhreachtúla do Chlann Mhig Uidhir, taoisigh Fhear Manach.
Ba de phór Gaelach iad, ach thuill siad gradam mar lianna oidhreachtúla ar oileán Íle agus ar oileán Muileach faoin fhoirm Bhéarla dá sloinneadh, Be(a)ton nó Mac Beth.
Ba ghnách dá chlann mhac leanúint de ghairm a athara agus ar an tséala sin d’éirigh gairm an fhir dhlí oidhreachtúil in Éirinn.
Bhí an dlí mar ghairm oidhreachtúil acu agus thabhaigh siad clú dóibh féin le scoltacha dlí i ndeisceart Laighean.
Lena chois sin meastar go bhfuil siad muinteartha do Mhac Dhuinnshléibhe, lianna oidhreachtúla do Dhálaigh Thír Chonaill, nó gur ghlac cuid de mhuintir Dhuinn Shléibhe le Mac a’ Leagha mar shloinne ceirde.
Agus é ag trácht ar a ghairm oidhreachtúil mar cheardaífocal i ndán luath eile leis maíonn go raibh ‘lámh ag mo sheanathair ann’ gona ‘dhuanaire bó bainne’ (‘Dán’).
Tá Johnny Chóil Mhaidhc Ó Coisdealbha go mórtasach i measc na n-éigeas fíréanda sa líne oidhreachtúil sin.
N’fheadar ar fhág cúlra dá shaghas aon rian ar an tuiscint a fuair an Coiglíoch den dúchas oidhreachtúil.
(‘Dòmhnallaigh an bheirt tuismitheoirí ach níor ghnáthchleachtas go fóill in Albain na Gáidhlige nós sin na sloinnte oidhreachtúla’).
Chaith sé tamall mar almsóir le Madame de Bignon i 1736; ba de mhuintir leabharlannaithe oidhreachtúla na ríthe í agus meastar gur thug sin cead oibre dó i leabharlanna móra na Fraince.
Bhí triúr mac aige agus tar éis do mhac díobh, James, a bheith ina mharascal i bhfórsaí Chomhchomhairle Chill Chainnigh chaill an chlann a n-eastát oidhreachtúil.
Bhí léamh agus scríobh na Gaeilge aige óna óige de bharr, b’fhéidir, go mba fhilí oidhreachtúla muintir Thuathaláin.
Tá tagairtí d’fhilí den sloinne seo mar ollúna agus filí oidhreachtúla ag muintir Dhomhnaill agus ag muintir Ruairc le fáil ó 1347 ar aghaidh.
Amharc amach faoi choinne na rudaí stairiúla agus oidhreachtúla atá le déanamh thart ort agus reáchtáil turas beag daoibh beirt.
Ba mhór a bhuairt i dtaobh phlandáil a thailte oidhreachtúla in Ultaibh, agus ba mhór a ghrá don Eaglais Chaitliceach mar a léirítear dúinn arís agus arís eile.
Bhí sé istigh ina lár anseo, i lár Shasana, dar leis, an tír a raibh oiread sin cloiste aige mar gheall uirthi, comhríocht na hÉireann, sealúchas oidhreachtúil an Rí, tír an namhad.
Tá sé sin intuigthe, ach níl sé de réir dul nádúrtha – is é sin dul oidhreachtúil bhéascna agus cultúrtha – na hÉireann.
Ghaibh luach oidhreachtúil ar leith, dar leis, le pé ní a bhailigh sé ó fhaisnéiseoirí fiú dá mba 'blúireacha' fáin féin a d'aithris siad ó bhéal.
Dúirt Rosaleen gur tinneas oidhreachtúil atá ann a bhfuil a bhunús i stráice cúig mhíle dhéag de chósta iarthuaisceart Dhún na nGall:
Bhí tionchar mór ag an seal a chaith sí sa Tuirc ar rogha teanga Nuala Ní Dhomhnaill, de réir a tuairisce féin: Ba le linn dó a bheith ar imirce san Astráil is ea a cuireadh ar a shúile do Louis de Paor (1961- ) gur bhain roghanna teanga le ceart slí agus cead siúil agus ní le teideal oidhreachtúil: Bhíos san Astráil nuair a tuigeadh dom nár cheart go mbeadh aon chuid de chultúr sinseartha na hÉireann, i nGaeilge ná i mBéarla, ná beadh ceart slí agus cead siúil agam tríd, fiú is gur le daoine eile teideal oidhreachtúil na talún ar a rabhas ag siúl (de Paor 2008: 62).
Chomh maith leis sin ba ghnách dá chlann mhac leanúint de ghairm a athara agus bhí teaghlaigh ann a raibh leigheas agus leigheasra mar shlí bheatha acu agus ar an tséala sin d’éirigh gairm na dochtúireachta oidhreachtúla in Éirinn.
Lena chois sin meastar go bhfuil siad muinteartha do Mhac Dhuinnshléibhe, lianna oidhreachtúla do Dhálaigh Thír Chonaill, nó gur ghlac cuid de mhuintir Dhuinn Shléibhe le Mac a’ Leagha mar shloinne ceirde.21 Sa 15ú haois bhí cáil ar Uilliam Mac an Leagha mar scríobhaí dúthrachtach a sholáthraigh dhá lámhscríbhinn ar chúrsaí leighis atá anois i leabharlann an British Museum.
De bhunadh Dál gCais iad agus is mar lianna oidhreachtúla na mBrianach agus do Mhac Conmhara i dTuathmhumhain a tharraing siad clú orthu féin sa mheánaois.24 Ba hiad Nicol Ó hÍceadha agus Aonghus Ó Callanáin a rinne an t-aistriúchán ar shaothar de chuid Hippocrates i 1403, agus Tomás Ó hÍceadha a scríobh lámhscríbhinn leighis do Mhaeleachlainn Ó hÍceadha i 1589.
I ndiaidh ionradh na Normannach tháinig claochlú ar an chóras dlí maidir le cúrsaí riaracháin; laghdaigh lámh na cléire sa chóras agus thit riarachán an dlí ar thuataí, go mórmhór ar theaghlaigh áirithe a chuaigh i mbun dlíodóireachta mar chúram oidhreachtúil.
Bhí an dlí mar ghairm oidhreachtúil acu ar fud na Meánaoise agus in Annála na gCeithre Máistrí cuirtear síos ar Mhuichertach Mac Fhlannchadha, a
Bhí an córas dlí céanna i bhfeidhm in Albain agus in Oileán Mhanann sa Mheánaois nuair a bhí an Ghàidhlig in uachtar nó bhí dlúthcheangal idir an dá thír lena linn sin agus bhí teaghlaigh áirithe ann fosta a chuaigh leis an dlíodóireacht mar ghairm oidhreachtúil.
De bhunadh Dhál gCais iad agus is mar lianna oidhreachtúla na mBrianach agus do Mhac Conmhara i d Tuathmhumhain a tharraing siad clú orthu féin sa mheán-aois.24 Ba iad Nicol Ó hÍceadha agus Aonghus Ó Callanáin a rinne an t-aistriúchán ar shaothar de chuid Hippocrates i 1403, agus Tomás Ó hÍceadha a scríobh lámhscríbhinn leighis do Mhaeleachlainn Ó hÍceadha i 1589.
Nuair a dhein an Piarsach cur síos ar mhúnlú a fhéiniúlachta, bhí idir an gaol oidhreachtúil seo a bhraith sé le náisiún Gaelach trí mhuintir a mháthar agus a eolas scolártha ar litríocht na Gaeilge i gceist sa tsamhail a tharraing sé chuige don leanúnachas a bhraith sé.
Ciníochas: Is é an míniú is cruinne ar chiníochas ná: Réamhchlaonadh in éadan duine toisc go meastar go mbaineann sé nó sí le grúpa atá éagsúil go fisiciúil agus a meastar go bhfuil lochtanna agus easnaimh bhunúsacha air nó uirthi de bharr na héagsúlachta oidhreachtúla céanna.
Is den Ghaeltacht sa bhrí is doimhne den fhocal gach duine againn mar Éireannaigh, is é sin den Ghaelachas sinn, den saol Gaelach oidhreachtúil, ach is sa Ghalltacht, sna ceantair ina bhfuil an Béarla in uachtar le fada, a bheidh an iarracht is práinní agus is déine le déanamh chun ár n-íocsláinte indibhidiúil agus ár n-oidhreacht choiteann a ghabháil chugainn feasta.
Ba le muintir Mhic Craith, ollúna agus filí oidhreachtúla Bhuitléaraigh na Cathrach, an talamh san áit sin agus b’fhéidir gurbh iad a chuir oideachas ar Sheathrún; tá tuairimithe ag an staraí Kenneth Nicholls gur Chrathach ba ea a mháthair.
Ba dhóigh le hÉadbhard Ó Raghallaigh[B6] (A Chronological Account of nearly four hundred Irish Writers..., 1820) gur anuas ó Chontae an Chabháin, d’fhonn dul le sagartacht i gCill Airne, a tháinig a athair agus gur bhean de mhuintir Mhic Aogáin, ollúna oidhreachtúla na gCárthach, a mháthair agus gurbh in an fáth ar tugadh Aogán air.
Mar: sa chéad dul síos, níl cuma radacach ar obair oidhreachtúil, ach is é an fhírinne nach síleann daoine go bhfuil an Ghaeilge tábhachtach de bhrí nach bhfuil stair na teanga ar eolas acu.
Deir an tAthair Woulfe go raibh Clann an Ghobhann chun tosaigh sa Mhumhain tráth, dream liteartha a bhíodh iontu agus iad ina staraithe oidhreachtúla ag Muintir Uí Lochlainn na Boirne i gCorca Modhruaidh agus ag Muintir Uí Chinnéide in Ur-Mhumhain.
Tá cosúlacht áirithe idir seo agus tábhacht an ghrianghraif sa lá atá inniu ann mar íomhá bheo an scríbhneora a mhairfidh ó ghlúin go glúin agus a dhéanann cinnte de go mbeidh leanúnachas oidhreachtúil ann i gcónaí.
Bhí fhios ag Éinrí VIII nach gcuirfeadh an teideal “Rí” ar Éirinn puinn lena chumhacht, pé ní i dtaobh an choimirce oidhreachtúil ón bPápa a chealú, agus ba sárú ar an sean-náisiún eitníoch ag coilínigh Átha Cliath an teideal a thairiscint do Rí Shasana.Comhartha a ba ea é “Rí” na hÉireann a ghlaoch ar Éinrí go raibh na coilínigh tagaithe in aois; ba dhual sinsear dóibh a bheith dílis dá dTiarna saeclárach, Rí Shasana, ach bhí éileamh dá gcuid féin acu: comhchéim agus cothroime le Ríocht Shasana.