#298665
Tharlódh sé, ach madra rua faoi dhó ní mealltar é.
Tharlódh sé, ach madra rua faoi dhó ní mealltar é.
Chun filleadh ar an madra rua bocht.
Cad faoi: ‘Dá fhad a théann an madra rua beirtear sa deireadh air’.
Madra Rua i bhfeighil na ngéanna.
Madra rua?
Madra rua?
Síleann May go bhfaca sí Lawlor agus an madra rua ag dul amach istoíche cúpla uair.
Nuair a shrois sí an casán, cad a thiocfadh amach as ach madra rua mór groí.
Tháinig an madra rua amach féachaint cad a bhí ar siúl.
Cé a bhí roimpi ach an madra rua — bhí aithne acu ar a chéile anois.
An madra rua, cá raibh sé anocht?
An sionnach agus an madra rua araon tugtha ar an ainmhí glic seo.
Deirtear go raibh ainmhithe aige mar pheataí: broc, madra rua, torc, fia agus mac tíre.
Bhí sé ag ag dul suas cnoc mór nuair a bhuail sé le madra rua.
Tháinig dreach scanraithe ar an madra rua.
Léim sé de ruathar thar an madra rua glic.
'Madra rua b'fhéidir nó cat na gcomharsan.
Táim ag druidim le sráidbhaile Trabadelo nuair a ritheann madra rua amach ar an mbóthar os mo chomhair.
Dá fhad a théann an madra rua, beirtear sa deireadh air agus b’amhlaidh a bhí leis an mbeirt seo a chaith blianta i bpriosún.
Dá fhad a théann an madra rua, beirtear sa deireadh air agus bhí na hÉireannaigh mar mháistrí conairte.
Lig mé don airgead mé a threorú agus d’ordaigh mé eireaball madra rua, de thairbhe é bheith ar an cheann ba shaoire ach cuma mhaith air.
‘Bhfuil fhios agat go bhfuil an madra rua in ann a bhod a lí agus a shú?
Ach is beag duine againn a chonaic madra rua agus é ag baint lántaitnimh as na sméara dubha milse.
Maidin sa bhFómhar, míle nó dhó taobh thoir de Mhainistir Fhear Maí, chonac madra rua agus é ag smúracht ar fud an bhaill ar thóir coinín nó luiche fiú.
Maidir leis an madra rua, nuair is gá dó an bóthar a thrasnú, fágann sé bearna shoiléir ar an dá thaobh den tslí.
Stop an bheirt ag féachaint ar a chéile, go dtí gur chuir an madra rua a shrón san aer is ghluais sé thart.
‘Bhfuil fhios agat go bhfuil an madra rua in ann a bhod a lí agus a shú?
Tá sé ag dul thart ag insint do gach duine gur lig sé dá mhac, Eoghan, a ghunna a úsáid chun madra rua a mharú.
“A Uasail Uí Bhraonáin, ar mharaigh tú féin nó do mhac aon ainmhí eile seachas madra rua?
As eireaball a shúile chonaic sé madra rua ag sleamhnú tríd an bhféar ar imeall na coille.
“Conas atá tú, a Uasail Asal?” a d’fhiafraigh an madra rua glic.
An glór míbhinn mar ghléas aici chun sionnach fireann Chúil Má Ghort nó madra rua ón Leathard a mhealladh thar an Leamhain chuici.
Thart ar an am céanna, thosaigh sé ag cothú madra rua a bhí a bhí ag teacht in aice an tí gach aon tráthnóna.
Bhaist Tony an ainm sin ar an madra rua i ndiaidh Covid 19 agus toisc gurb é an coróinvíreas a thug an bheirt acu le chéile.
Tá an oiread cairdis cothaithe idir an bheirt anois is go n-itheann an madra rua de ghlúine Tony.
Dúirt Tony go bhfuil sé ana shásta lena chara nua agus go bhfuil an madra rua tar éis an leadrán a bhaineann leis an bhféin-aonrú a bhaint as do bheagán.
Tá na cúirteoirí ar nós ál sicíní a bhfuil imní orthu go bhfuil madra rua ar tí teacht ina measc.
Óir bhí Gaeilge ag chuile dhuine an t-am sin, óg agus aosta, ard agus íseal, leathan agus caol, ramhar agus tanaí, fiú an madra rua féin ag glaoch ort san oíche bhí de chuma air gur ag caochadh súl is ag rá ‘Dia dhuit’ a bhí sé.
Seo, más ea, mo chomrádaí lán sa siúl oíche ag spaisteoireacht leis go sásta go bhfeiceann an madra rua faoi sholas na gealaí uaidh, is socraíonn ar an toirt gur Cú Chulainn ag triall ar an bhfleá é.
Madra uisce anois é an madra rua céanna ag sleamhnú le fána is ag cúlú i bpoll leath bealaigh le haill gur fhéach suas ar an sealgaire a raibh a bholg ar an bhféar ag féachaint anuas ó bharr aille air.
‘A bhastaird,’ a bhéic Fiach ar an madra rua, agus é sna trithí ag gáire, ‘caoch súil anocht orm ach beidh tú ar phláta agam amárach,’ agus thug aghaidh ar an mbaile gan chamán ná sliotar.
Beidh comórtas ann freisin chun Banríon agus Rí na nDaoine Rua a roghnú, chomh maith le neart catagóirí eile, an chlann rua, an fhéasóg rua agus an madra rua is fearr ina measc!
Luaitear in úsáid freisin le téarmaí ar léir iad a bheith tagtha chun cinn sa chaint bheo ón am a cláraíodh an buntéarma: sionnach (madra rua), madra uisce (dobharchú, dobhrán, cú dobhráin), corr réisc (corr ghlas, corr mhóna, corr riasc, Máire fhada, Síle na bportach), méaróg chuimhne (cipín cuimhne, maide cuimhne), Sa chás go mbíonn leaganacha gnáthúsáide in úsáid ar choincheap teicniúil, cuirtear an lipéad gnáthúsáid nó gnáthchaint leis na leaganacha sin: fliú na muc, fliú na n-éan, galar na bó buile, galar na mbó.
Dá ráineodh go gcasadh Muiris Ó Scanláin ceann dá amhráin istigh i lár an Choma oíche chiúin spéir ghealaí, chuireadh sé gach madra rua, coinín agus giorria, sna háiteanna san atá luaite agam ar bior ag éisteacht le binneas agus tríreacht a ghutha agus tocht a cheoil.
Nó an féidir gurb é atá i gceist ná go bhfuil an mhíshástacht imithe chomh fada anois go síleann an aicme thréigthe seo gurbh fhearrde iad an madra rua a chur i bhfeighil i dtigh na gcearc.
Dá fhad a théann an madra rua beirtear sa deireadh air ach ina dhiaidh sin féin d’éirigh le Israel na cosa a thabhairt léi ábhar mar nárbh éigean di aon lá a chaitheamh i bpríosún.
Cé nach bhfuil i mBaile an Fhéirtéaraigh dar le *Lonely Planet* ach baile beag le roinnt siopaí is tithe tábhairne (“*all the essentials really*”), rachaidh an turasóir fiosrach caol díreach go Tigh Uí Mhurchú ar an bhaile, áit a bhfuil madra rua i gcás gloine agus piasún ina ghob aige agus é ag breathnú síos ar chainteoirí Gaeilge atá ag ithe béilte bunúsacha an tigh!
Thosaigh sé ag inseacht scéil dóibh faoi mhadra rua agus go tobann thosaigh sé ag seinnt foinn agus ansin, ina steillbheatha sa cheol, bhí an madra rua ag rith agus ag éalú ós na daoine a bhí ar a thóir.
San India is féidir sléibhte na Himiléithe a fheiscint ón gceantar máguaird den chéad uair le fada an lá; san Iodáil, feictear éisc ag snámh i gcanálacha na Veinéise; ráthanna rónta i gcuanta nach bhfacthas ann iad le cuimhne na ndaoine agus madra rua ar Shráid Grafton..
Chonaiceamar madra uisce agus cúr rua ann, agus cat crainn agus fabhcún gorm i nGleann Dá Loch, agus madra rua múinte a bhuail le seanfhear in Uíbh Fhailí gach tráthnóna chun béile a fháil.