Maidir le beocht teangacha, bíonn tosca éagsúla i gceist i dtrí réimse: tosca daonra a bhaineann le líon an phobail, an dúiche ina bhfuil siad, a gcomhréir le líon labhartha teangacha eile máguaird; bíonn tosca a bhaineann le hinstitiúidí, go háirithe seirbhísí stáit, teaghlach, oideachas, meáin chumarsáide, eacnamaíocht, agus mar sin; agus tosca stádais, stádas stairiúil na teanga, a stádas socheacnamaíoch, a stádas dlíthiúil sa tír agus a stádas go hidirnáisiúnta.
Mhínigh sí an méid a bhí ar eolas faoi na tosca báis.
Tá idirdhealú le déanamh idir na tosca faoina dtarlaíonn códmhalartú (comhthéacs dátheangach nó ilteangach) agus na tosca faoina dtagann na próisis theangeolaíocha pidseanú agus criólú i gceist.
Deir an staidéar nua seo gur féidir le tosca comhshaoil lena n-áirítear tosca sa bhroinn a bheith ar a laghad chomh tábhachtach céanna le rol na ngéinte sa scéal áirithe seo.
Tá an dealramh ar an scéal anois go bhfuil tionchar chomh láidir céanna ag tosca comhshaoil ar fhorbairt an uathachais sa pháiste óg agus a cheaptar a bheith ag tosca géiniteacha roimhe seo, cé nach bhfuil na tosca comhshaoil sin aimsithe ag na saineolaithe fós.
Braitheann seachadadh na teanga ó ghlúin go glúin ar na tosca sin ar fad.
Ar ndóigh bhí cúinsí a bhain le cúrsaí spré i gceist chomh maith le tosca measa.
Ar bhonn ginearálta, tuigtear go gcothaíonn conspóid teanga tuairimí éadulangacha ar féidir gur tosca síceolaíocha is cúis leo nó ar féidir le tosca síceolaíocha iad a neartú.
Bhí misneach Lúcáis i gcónaí níos láidre ná na tosca a bhí ina choinne.
Cuireann sé an-bhéim ar na tosca aiceanta, tíreolaíochta a raibh tionchar acu ar na céimeanna nó ar na hathruithe ar nós tosca aeráide, ithreach agus fásra agus tosca cultúir ar nós na scríbhneoireachta agus an chreidimh.
Is cosúil go raibh tosca fisiceacha, nádúrtha i gceist ach, i ndeireadh na mbeart, gurb iad na tosca daonna - forbairt geilleagair, tionscail agus teicneolaíochta móide eagrú na sochaí agus na polaitíochta – ba thábhachtaí.
Dúirt an cróinéir, an Dr Brian Farrell, gur cuireadh san áireamh tosca riosca a tháinig chun solais le linn fianaise a tugadh san fhiosrúchán agus a bhreithiúnas á thabhairt aige.
Ní dúirt sí ach go bhfuair Oscar Mac Ailpín bás go tobann tar éis dó Béarra a fhágáil agus go raibh fiosrú ar bun faoi na tosca.
Is léir go raibh tosca maireachtála go dona i gcampa na n-óglach freisin de dheasca easpa bia.
Chuaigh an chontúirt go gcuirfí coinscríobh i bhfeidhm in éag de bharr tosca cogaíochta san Eoraip agus dá bharr stop go leor daoine ag freastal ar dhruileáil na n-óglach.
D’eascair an córas a d’fhorbair sé as tosca ar an talamh, a chumas nádúrtha féin agus an taithí a fuair sé mar bhall den IRB.
Níl sé cosúil leis formhór mo chuid dánta ach tosca speisialta a bhí i gceist ag an am.
Léiríonn na tagairtí a rinne sé don chomhtháthú idir tosca sóisialta, cultúrtha, eacnamaíocha agus teanga, gnéithe den chur chuige forbartha soch-chultúrtha.
Cothaíonn an brú seo, a thagann de thoradh phleanáil teanga nó de bharr tosca neamhphleanáilte, dúshláin do chomhdhéanamh agus do struchtúir phobail.
Sonraítear na tosca faoina dtarlaíonn pidseanú agus criólú sa dara cuid den chaibidil (Mír 5 ar aghaidh).
Tá meon foghlaimeoirí i leith na sprioctheanga ar na tosca is tábhachtaí agus iad i mbun foghlama (Dörnyei 2005).
Óir is rogha thar a bheith suibiachtúil é sin a bhíonn bunaithe ar thógáil, oideachas, taithí agus creideamh an duine mar aon le tosca eile nach beag.
Cad iad na tosca ar cheart dom a bheith ar an eolas fúthu leis na forbairtí sin a thuiscint?
Fairsinge inspioráide agus cleachtaidh iontu araon a dhéanann scáthánú ar réim saoil a caitheadh faoi mhórán spéarthaí agus i gcaidreamh leis an iliomad daoine agus ag plé le tosca difriúla.
Dá shuntasaí na tosca seo, a deirtear, is mó tionchar a bhíonn ar an bpáiste ag an aois seo ag riachtanais speisialta oideachais míchumas, saol an teaghlaigh agus luathfhorbairt teanga.
Rud nár thaitin leis ná daoine fiosracha a bheith ag iarraidh eolas a fháil uaidh ar ‘na tosca a thug an saol fada’ dó, nó an raibh ‘rún éigin’ aige.
Ní gá na tosca uile a lua anseo ach is leor a rá go bhfuil ag teip ar na hiarrachtaí oifigiúla staid níos buaine a thabhairt don Ghaeltacht.
Dála an, tosca díobh sin a chuidigh le canúint na Gaeilge i ndeisceart an Dúin ba ea an caidreamh le hOileán Mhanann, mar a thuairiscigh an leaid óg fadó in Hidden Ulster.
Cé go ndearnadh an taighde i gContae na Gaillimhe, is scéal cinnte go mbeadh na tosca céanna, a bheag nó a mhór, i bhfeidhm i nGaeltacht Dhún na nGall.
Cé go ndearnadh an taighde i gContae na Gaillimhe, is scéal cinnte go mbeadh na tosca céanna, a bheag nó a mhór, i bhfeidhm i nGaeltacht Dhún na nGall.
Sna tosca sin, d’fhéadfadh duine bheith galldaithe i dtólamh ach seasamh go fóill le ‘Gaelachas’ agus tacú le feachtais Chonradh na Gaeilge ar son cearta teanga.
‘Is é an trua, na tosca mar atá, mar a deir tú.’
Ní raibh goile aici d’aon bheatha, ach íota chun fíona fé mar bheadh dúil aici aithne a tosca a bhádh san ól.
Cruthúnas is ea é sin nach bhfuil na tosca ba shiocair leis na ballaí curtha ina gceart.
Is próiseas fada casta é sealbhú na dara teanga ina mbíonn iliomad tosca ag imirt tionchair ar rath an fhoghlaimeora (Douglas Brown, 2000: 1; Tarone, 2006: 153).
Déanfar iniúchadh níos grinne ar na tosca seo san alt seo agus breathnófar ar chuid de na dúshláin a bhí le sárú ag na rannpháirtithe iad féin chomh maith.
Léiríonn tosca reatha na teanga gur tábhachtaí anois ná riamh oscailteacht aigne, críochnúlacht mhodheolaíoch agus fuarchúis smaointeoireachta i dtéarmaí taighde, polasaí agus pobail.
Seo é an frása chomh maith agus is féidir liom é a chur sa scríobh foghraíochta: Ó mo thaobh féin de, d’fhéadfadh sé gurb é an frása aonair sin agus tosca a fhoghlamtha i gCraobh na Carraige Duibhe de Chonradh na Gaeilge, i ndeisceart Bhaile Átha Cliath, i bhfíorthosach na fichiú haoise, agus tosca a aithrise domsa, seachtó éigin bliain ina dhiaidh sin, faoi ndear dom a bheith ag cur spéise san ábhar seo an chéad lá riamh.
Beag beann air sin, taispeánann an taighde seo go bhfuil gné an ghradaim ar na tosca is tábhachtaí le cur sa mheá.
Na tosca céanna – agus imní an phobail roimh thionchar na teagmhála leis an mBéarla is cosúil – a spreagann cuid mhaith den tacaíocht a nocht na faisnéiseoirí don phleanáil téarmaíochta.
Na tosca céanna – agus imní an phobail roimh thionchar na teagmhála leis an mBéarla is cosúil – a spreagann cuid mhaith den tacaíocht a nocht na faisnéiseoirí don phleanáil téarmaíochta.
Dá réir sin, iniúchtar an ról a bhíonn ag tosca suibiachtúla, síceolaíochtúla sóisialta sa phróiseas ina gcothaítear an éagsúlacht teangeolaíochta agus faoina dtagann athruithe teangeolaíochta chun cinn sa phobal.
Dá réir sin, iniúchtar an ról a bhíonn ag tosca suibiachtúla, síceolaíochtúla sóisialta sa phróiseas ina gcothaítear an éagsúlacht teangeolaíochta agus faoina dtagann athruithe teangeolaíochta chun cinn sa phobal.
I measc tosca eile, tá san áireamh: cumhacht an Bhéarla mar theanga an domhandaithe; daontuiscintí ar an bhforbairt teanga; turas teanga an tuismitheora féin; cumas teanga an tuismitheora; agus cúinsí mothaitheacha.
Smaoinítear ar an bhrú mar rogha lóistín saor agus ní féidir liom a shéanadh go bhfuil an buiséad ar na tosca is mó a thaitníonn siad liom.
Míníonn sé na tosca nádúrtha a bhain le teacht chun cinn na feirmeoireachta nua-aimseartha sa taobh sin sular tháinig i gcodanna eile ar domhan.
Má ghlacaimid leis go raibh tionchar mór ag tosca aiceanta ar fhorbairt na timpeallachta daonna (saíocht, teicneolaíocht, caighdeán maireachtála &rl.), tharlódh an rud céanna a bheith fíor faoin spórt.
Cloistear an-chuid cainte faoi athleasú an Oireachtais, faoi líon na dteachtaí agus faoi ról an tSeanaid ach go háirithe, mar is ceisteanna iad a bhfuil tosca éasca dul i ngleic leo.
Ar sheasamh na dtíortha eachtrannacha sin a bhfuil spéis faoi leith acu sa cheantar sin a bhí na tosca sin ag brath – ar shlí amháin nó ar shlí eile.
Tá socrú cúitimh €4.6 milliún ceadaithe ag an Ard-Chúirt i dtaca leis na tosca a bhain le leanbh a thabhairt ar an saol in Ospidéal Ginearálta an Chabháin sa bhliain 2017.