#1700257
Ag tarraingt ar dheireadh na leithinse, tá baile beag breá a dtugtar Taigh Mhàrtainn air sa Ghàidhlig, agus Whithorn sa Bhéarla.
Ag tarraingt ar dheireadh na leithinse, tá baile beag breá a dtugtar Taigh Mhàrtainn air sa Ghàidhlig, agus Whithorn sa Bhéarla.
An chéad rud ba cheart duit a dhéanamh ná bualadh isteach in ionad na gcuairteoirí ag Taigh Mhàrtainn.
Agus mh'anam ach gur thóg sé tamall fada ar dhaoine áirithe an baile céanna a shroichint!
Bidh bùithtean-obrach air gnìomhachas a' chiùil ann do chòmhlain air madainn Disathairne, 20 Òg-mhìos.
Cuin a tha e ann?Tha e gu bhith a' gabhail àite air feasgar Disathairne, 20 Òg-mhìos 2009.
‘*Gallows humour*’ a thugtar sa Bhéarla ar an ngreann dorcha seo agus a mh’anam gur minic go mbíonn gá le greann dá leithéid ar na saolta seo.
Is é Te Ika-a-Māui (Iasc Mhāui) an tOileán Thuaidh, agus is é Te Wai Pounamu (Uisce na Glaschloiche) an tOileán Theas.
Tugtar *Te Ika ā Māui * (“Iasc Mhāui”) ar an Oileán Thuaidh; tá a cheann thíos i Wellington, agus sa tuaisceart atá an t-eireaball.
Bhí 02 MH mar pháirt de uimhir chláraithe an Volkswagen Passat dubh a bhuail carr na nGardaí.
Deir mo chuid spiairí liom - ar mh’anam is iad atá líonmhar agus i ngach aon áit - go raibh an bheart curtha i gcrích acu laistigh de chúig nóiméad.
Mura luaitear ach ainm áit chónaithe amháin leo, ciallaíonn sé sin gur cuireadh agalla(i)mh orthu san áit/cheantar inar rugadh iad.
Má luaitear an dara háit leo ciallaíonn sé sin gur bhog siad ó áit a mbreithe agus gur cuireadh agalla(i)mh orthu sa dara háit.
Tá na giorrúcháin litrithe seo, chomh maith le glanadh codanna ar nós 'bh', 'mh' agus 'dh' i lár focal (m.sh.
An dara cúis im(sh)ní(mh) ba ea na téarmaí a thug Baum ar na hainmhithe agus na cineálacha daoine a casadh ar Dhorothy sa chríoch aduain i gcéin sin Oz.
Ar ei roimh -rd, -rl: céird, séirdín; éirleach, méirleach Ar ó roimh -(i)rd, -(i)rl, -(i)rn: bóird, bórd; órlach; dórn, tóirneach Roimh mh i bhfocail nach bhfuaimnítear an mh ina chonsan ar leith iontu: e.g., chómh, cómhar, cómhluadar; tómhas.
I ndiaidh e: ainneóin, ainniseóir, beó, bhaileoinn, bhaileódh, ceó, ceól, bhruinneóinn, chruinneóidís, deó, deóin, eólaíocht, eólas, Eóraip, eórna, Eórpa, teó, feóim, feóla, geóin, múinteóir, teó Ar u: (1) roimh -(i)rd, - (i)rl, -(i)rn: e.g., búrdún, dúrdal, dúrdam, cúirlíún, dúrlas, túirling, úirlis, atunrae, múirneach, múirnín, túirne, túrnamh, úirnín, úrnaí Agus roimh mh i bhfocail nach bhfuaimnítear an mh ina chonsan ar leith iontu: e.g., cúmhacht, cúmhal, Múmhain, úmhal.
Dá réir sin tá b, g, d ar aon dul le chéile, faoi mar atá c, p, t agus ch, ph, f, th agus bh, gh, dh, l, mh, n, r agus ll, m(m), ng, nn, rr agus is leor na haicmí sin a urramú chun rialacha na meadrachta a chomhall.
‘Cén chaoi a bhfuil tú?’ ‘Go maith, slán a bheas tú!’ ‘Tá mé go maith, slán a bheas tú, cén chaoi bhfuil tú féin?’ Tá tú go maith, a mh’anam, is go hálainn, is tá tú lán giodaim, bail ó Dhia ort.
‘Tá, a mh’anam,’ a deir mo dhuine, ‘agus seacht n-údar, ach m’anam nach gcloisfidh tusa é mar gur beag atá a fhios agat fúthu.’
‘Beidh, a mh’anam,’ a deir Plapa Stróicthe, ‘mar nach gcuirfidh an fear caoch a shrón taobh amuigh den doras nó go mbeidh an cruatan thart.’
Is ea, mh’anam, agus déarfainn go raibh an saol as ar fáisceadh mé féin, chomh bocht, crua, anróiteach, is a bhí le fáil áit ar bith sa tír seo, ag an am.
Sea, mh’anam, ní gá a rá, go mbíodh droim tinn ar na créatúir bhochta sin i ndeireadh an lae, sea, agus a fhios ag chuile dhuine acu, go mbeadh tuilleadh den obair chéanna sin le déanamh acu an lá dár gcionn, agus an lá ina dhiaidh sin arís.
Is ea, agus geallaimse duit é, nárbh aon iománaí ar an gclaí a bhí sa bhfear cáiliúil seo, níorbh ea mh’anam, ach iománaí a chuir an tír uilig seo faoi dhraíocht, agus faoi gheasa, lena scil agus lena ealaín, leis an gcamán fuinseoige.
In 1908, d’fhoilsigh M.H.Gill Sanas gramadaig: Maille le roinnt focal ealadhan eile leTomás Ua Nualláin, i Meitheamh na bliana 1917 foilsíodh Foclóir Cearduidheachta in The Irishman, liosta téarmaí leictreachais a thiomsaigh Aodh de Blácam do chara leis ar leictreoir é, agus in 1921 d’fhoilsigh Comhairle Ghinearálta Chomhairlí Contae na hÉireann Handbook of Irish terms: for the use of public bodies le Peadar Mac Fhionnlaoich nó ‘Cú Uladh’.
‘Mo sheacht mh’anam do ghal is do ghaisce,’ arsa Cormac, ‘ach ní hé sin ceann Rí Uladh, ach ceann a dhearthár.’ ‘Conas sin?’ arsa Lughaidh.
‘D’fhéadfá a rá go bhfuil, agus mh’anam nach scéal amháin atá ann faoi na cúrsaí céanna sin ach trí scéal ar a laghad, chuile cheann acu níos measa ná an ceann eile.’ ‘Eachtraigh ceann acu dom, a Shéimí,’ arsa mé féin, ag iarraidh mo chara a mhealladh chun tuilleadh scéalaíochta.
Tháinig duine eicínt ar an bhfear gortaithe in am agus thóg sé chun seomra freastail an dochtúra Uí Laoi é.’ ‘Caithfidh mé a admháil dhuit, a Shéimí, go bhfuil cúrsaí níos measa ná mar a cheap mé, ach bhfuil a thuilleadh scéalta den tsaghas sin ar eagrán na seachtaine seo?’ “Mh’anam go bhfuil.
Sea, mh’anam, cultacha dubha, léinte bána, agus carabhait dhubha ar chuile dhuine, agus dá bhfeicfeá muid amuigh ag siúlóid chuile Dhomhnach agus muid gléasta inár gcultacha Domhnaigh, agus ceann de na caipíní áiféiseacha, píce sin a chaití i gColáistí ardnósacha buailte anuas ar cheann chuile dhuine againn, cheapfá nach bhféadfadh gasúir dár leithéid smaoineamh fiú ar dhiabhlaíocht de shaghas ar bith, gan trácht ar í a dhéanamh.
Sea, mh’anam, agus nach cuimhin linn uilig an nath a bhíodh i mbéal an phobail ag an am:‘Tír gan teanga, tír gan anam…’ Is dócha go bhféadfadh duine a rá go bhfanann an fhís sin beo fós i gcroí na cosmhuintire, ach i ndáiríre, an gcoraíonn an fhís chéanna sin croí an phobail inniu, faoi mar a dhéanadh i dtús an chéid seo caite?
Ach mh’anam, go mbíodh sí ag feitheamh orthu le súiste!’ ‘D’úsáideadh sí féin substaintí tocsacha?’ d’fhiafraigh Sierra.
Sea, mh’anam, nár mhór idir sin agus an cineál eaglaise agus cuimhneacháin, a thóg an mhuintir ónar shíolraigh mé fhéin, bíodh gur de shíol Normannach mé, chomh maith, agus mé chomh bródúil le Buitléireach ar bith!
‘Ach nach n-aontaíonn chuile dhuine leis sin, go dtosaíonn an tEarrach ar an gcéad lá d’Fheabhra?’ ‘Mh’anam nach n-aontaíonn, nó táid ann, agus lucht meitéareolaíochta ina measc, a dhearbhaíonn nach dtosaíonn an ráithe sin go dtí an chéad lá de Mhárta.’ Tá mé ag ceapadh gur beag aird a thabharfaí orthu siúd thiar sna seanlaethe.
Tá cuntais ar a bheatha san iris Hermathena: ag Cosslett Quin i mBealtaine 1939 (‘A Manuscript written in 1709 by Charles Lynegar for John Hall, Vice-Provost of Trinity College, Dublin’); ag M.H.
Féadfaidh sé gurb in fáth amháin gur bhain scoláirí Gaeilge leas as thar mar a bhain siad as na leabhair a cuireadh amach i Lováin san aois chéanna.’ Cheannaigh Séamus Ó Casaide[B2] cóip i siopa leabhar M.H.
Is é an cheathrú dheiridh sa dán aici: ‘Mo shloinneadh ní chluinfe cách / uaimse go dtile an lá inné; / atá mh’ainm, cibé lerb áil, / ar mhnaoi de mhnáibh fhlaithis Dé.’ Deir Tomás Ó Fiaich[q.v.] in Léachtaí Cholm Cille II, 1971 (‘Republicanism and Separatism’) gurb é atá sa dán freagra ar dhán a scríobh Cúchonnacht Ó Cléirigh, ‘Neimhthinn an galar é an grádh’, atá in eagar ag T.F.
Agus dá chruthú sin, tá os mo chomhair amach anois cóip d’eagrán na Samhna den iris chéanna sin, agus ar chlúdach tosaigh an eagrán sin tá an ráiteas ‘90 Bliain Slán in Ultaibh’, agus le cur leis an ráiteas céanna sin, tá alt breá le Pádraig Mac Congáil, ar leathanach a hocht, faoin teideal ‘90 bliain ar an fhód.’ Is ea, mh’anam!
Agus in Aér a mh’anam, a deir an leitionant-chornal, ag tagairt dó dhon chath a bhris Eoghan Rua ar na Francaigh i mbliain a tríocha sé, agus a raibh sé féin páirteach ann.
St Malo agus an Captaen Ó Dubháin, a mh’anam, bhuel dá dtabharfaí dóthain airgid dó is dócha go rachadh sé in áit ar bith.’
Atáimse doilíosach tríot, a Sheanacháin liom, a bhráthair mh’anama; dob iontach mo ghrá ort a sháraigh grá na mban.’ Rith nathanna chuige den dán díreach a bhí cloiste aige, rúnaíodar a chás:
Fairis sin, dúirt sé, i bhfocail cibé giolla a bhreac an óráid dó: “We must never repeat the horrors of war again.” Is ea, ar mh’anam, agus ar na hanamnacha sin a cuireadh go tóin phoill, agus dar cnísc, agus dar leabhar éigin, agus am briathar móide, nach álainn an ráiteas é?
Chuile thuras, iad ag cur fúthu sna hóstáin ba dhaoire, óstáin chúig réalt, a mhaisce, ó, a mh’anam, níor leor gnáthóstáin ar chor ar bith, cibé cá bhfuair Aosa an t-airgead?
Is samplaí suntasacha iad seo a leanas: Cailliúint -bh-, -mh- caol (agus déf- hoghrú nó fadú guta ghairid roimhe): Cill Shléibhe, Killea; Cill Teimhneáin Kiltevenan, Kilteynane, Killteywnan; Guta cunta á léiriú: Cill Choinchinn Killconihybegg; Cill Choill Eachra Kylhaghiorgh, Keillaghara.
Thèid an dàrna Farpais Òran ann an Cànanan Ceilteach agus Albais a chumail ann an Inbhir Nis air 20 Òg-mhìos 2009, aon de ghrunn fharpaisean criochnachaidh roinneil a ghabhas àite air feadh na Roinn Eòrpa.
Cumaidh Institiùd OGE na Mìle Bliadhna co-labhairt acadaimigeach air mion-chànanan ann an Eden Court air 20 Òg-mhìos airson ceangal a-steach ri Nòs Ùr.
Bidh cuideachd cuirm òigridh ann an Eden Court air oidhche h-Aoine, 19 Òg-mhìos, far am faicear air an àrd-ùrlar cuid de na còmhlain dheugairean as fhèarr a' seinn ann an diofar chànanan Ceilteach agus Albais.
Fiafraigh de Jack Lynch, a mh’anam, ar téadh na cluasa go maith aige tráth agus go mb’fhéidir go bhfuil siad á dtéamh anois thuas chomh maith aige.” Ba bheag suim a bhí aige i ngradaim litríochta ná a leithéid ach ba mhór aige urraim a phobail.
Ní hea, mh’anam, nó deineann sé chuile iarracht sa leabhar seo lomchlár na fírinne faoi chur i bhfeidhm an dlí, i mbaile tuaithe sna Stáit a rianadh, lena laigí, lena chlaonta, lena mhídhaonnacht, sa chaoi gur cóngaraí do bheathaisnéis é, ná d’úrscéal.
Is fíor, is é. Agus ar mh'anam go ndéanfaidh siad fóirithint ar dhaoine bochta má thagann siad anseo; gur rompu a chuirfear na múrtha fáilte.
Bhain an turas céanna sin píosa filíochta asam, i Samhradh na bliana 1993: Sea, mh’anam, bhainfeadh an radharcra neamhaí céanna sin filíocht as an seilide púcaí fhéin.
(*I felt a lot of pity for YOU.*) The consonants **b**, **c**, **d**, **f**, **g**, **m**, and **s **are lenited after **ró-** (*too*): ró**dh**eas (*too nice*) ró**mh**ór (*too big*)