#1624966
Níl sé folláin go gcaithfeadh an cime a chuid ama uile ag smaoineamh ar ghardaí príosúin is ar chillíní coinneála, a mhaígh Tolkien; ní mór dó éalú.
Níl sé folláin go gcaithfeadh an cime a chuid ama uile ag smaoineamh ar ghardaí príosúin is ar chillíní coinneála, a mhaígh Tolkien; ní mór dó éalú.
Talamh agus trá, mná faoi sheálta, gleic na ndaoine ar an leic lom, an cime cathrach, Oisín i ndiaidh na Féinne: bhí a chuid ábhair aige agus chloigh sé leis.
Cheanglaíodh na gardaí an athchos leis an slabhra ó thráth go chéile, mar nuaíocht, ionas nach mbeadh an cime, d’easpa an chleachtaidh, in ann codladh go sócúlach.
Is é an dainséar a chruthódh sé sin go gcuirfí céadfaíocht an léitheora ina cime i raon radhairc a diompódh mórthéamaí an leabhair ina dtráchtas idéolaíochta nó propaganda fiú amháin.
Ní deoraí é Máirtín Ó Direáin ach 'coimhthíoch ar oileán … cime cathrach' (lch 51).
An 28ú lá, bhí sé lena chúiseamh a thabhairt i láthair airteagal ar airteagal, ‘chun go ndéanfadh an cime – gan aon chabhair ó aturnae nó í a bheith defensionales, de réir mar is rogha libh – freagra a thabhairt ar an gcúiseamh, trácht a dhéanamh agus frith-agairt a chur i láthair.’ Ansin, bheadh na finnéithe le tabhairt ina láthair agus sheolfaí comhad an cháis chuig an rialtas.
Is fíor, go ndearna an cime trína hasarlaíocht na beithígh a bhí ag daoine éagsúla a chur faoi dhraíocht, go ndearnadh go poiblí asarlaí a thabhairt mar eascaine ar an gcime amanna éagsúla.
Agus rud eile dhe, is fíor le cruthúnas, gur chuir an cime daoine faoi dhraíocht le him a dhíol sí leo agus a thug sí mar luach saothair dóibh, sa chaoi is gur éirigh siad tinn ar bhealach mínádúrtha.
Chomh maith leis sin, is fíor freisin, gur chuir an cime agus í ag cuardach a cuid cearc draíocht ar bheithígh dhaoine eile, go háirithe a gcuid ba a bhí díreach tar éis lao, agus gur bhain sí ar an tslí sin an bainne de na ba céanna sin ionas gur cailleadh na laonna óga go gairid ina dhiaidh sin.
Is fíor, go ndearna an cime trína hasarlaíocht na beithígh a bhí ag daoine éagsúla a chur faoi dhraíocht, go ndearnadh go poiblí asarlaí a thabhairt mar eascaine ar an gcime amanna éagsúla.
Agus rud eile dhe, is fíor le cruthúnas, gur chuir an cime daoine faoi dhraíocht le him a dhíol sí leo agus a thug sí mar luach saothair dóibh, sa chaoi is gur éirigh siad tinn ar bhealach mínádúrtha.
Chomh maith leis sin, is fíor freisin, gur chuir an cime agus í ag cuardach a cuid cearc draíocht ar bheithígh dhaoine eile, go háirithe a gcuid ba a bhí díreach tar éis lao, agus gur bhain sí ar an tslí sin an bainne de na ba céanna sin ionas gur cailleadh na laonna óga go gairid ina dhiaidh sin.
Anois is fíor freisin é, go ndearna an cime roinnt mhaith blianta ó shin draíocht a chur ar chailín le húll a thug sí don chailín sin, agus gur chuimil sí a cos lena lámha nimheanta draíochta, ionas gur at sí amach i dtinneas ar bhealach mínádúrtha, gur fágadh ina cláiríneach í, agus tar éis tinneas fada agus pian mhór gur bhásaigh sí go cráite.
Sa bhreis air sin, is fíor freisin gur chuir an cime draíocht ar dhaoine le smearadh de luibh na gcaor, a d’fhág go raibh orthu blianta fada a chaitheamh breoite ar an leaba agus gur bhásaigh siad go cráite faoi dheireadh leis an mbreoiteacht sin.
Ba é sin an chúis a bhí ag sean-Thoenes Leyendecker an cime a bhualadh go dona uair amháin agus asarlaí a thabhairt in eascaine uirthi, mar gurbh é a ghasúr féin an duine atá luaite in Airteagal 10.
Agus nuair a bhain an cime leas as orthaí, análú agus cuimilt dhiabhalta den sórt sin ar na daoine céanna sin, chaill siadsan go luath ina dhiaidh sin radharc na súl, fágadh ina mairtírigh bhochta iad agus bhásaigh siad dá bharr faoi dheireadh.
Is fíor go raibh an chéad fhear a bhí ag bean Claus Erntzen, ar diallaiteoir le ceird a bhí ann agus saoránach den bhaile seo, go mór in amhras gurb í an cime ba
Anois is fíor freisin é, go ndearna an cime roinnt mhaith blianta ó shin draíocht a chur ar chailín le húll a thug sí don chailín sin, agus gur chuimil sí a cos lena lámha nimheanta draíochta, ionas gur at sí amach i dtinneas ar bhealach mínádúrtha, gur fágadh ina cláiríneach í, agus tar éis tinneas fada agus pian mhór gur bhásaigh sí go cráite.
Sa bhreis air sin, is fíor freisin gur chuir an cime draíocht ar dhaoine le smearadh de luibh na gcaor, a d’fhág go raibh orthu blianta fada a chaitheamh breoite ar an leaba agus gur bhásaigh siad go cráite faoi dheireadh leis an mbreoiteacht sin.
Ba é sin an chúis a bhí ag sean-Thoenes Leyendecker an cime a bhualadh go dona uair amháin agus asarlaí a thabhairt in eascaine uirthi, mar gurbh é a ghasúr féin an duine atá luaite in Airteagal 10.
Agus nuair a bhain an cime leas as orthaí, análú agus cuimilt dhiabhalta den sórt sin ar na daoine céanna sin, chaill siadsan go luath ina dhiaidh sin radharc na súl, fágadh ina mairtírigh bhochta iad agus bhásaigh siad dá bharr faoi dheireadh.
Is fíor go raibh an chéad fhear a bhí ag bean Claus Erntzen, ar diallaiteoir le ceird a bhí ann agus saoránach den bhaile seo, go mór in amhras gurb í an cime ba chúis leis an mífhortún agus breoiteacht a d’fhulaing seisean agus a tharraing sise air.
Agus ar an gcúis sin, nuair a tháinig an cime uair amháin chun an tí chuige, mar a raibh sé ina aonar ag scoilteadh adhmaid, á rá leis go raibh boilg aici a bhí briste agus an dtabharfadh sí chuige iad lena ndeisiú, nach raibh seisean ag iarraidh iad a ghlacadh.
Bíodh is go raibh an cime i bhfad imithe agus nár theagmhaigh sí amháin dá cholainn lena lámha, chuir sí draíocht ar an Michel céanna sin le drochghaoth, rud a d’fhág go raibh an fear céanna sin ag éirí níos breoite le himeacht ama agus gur bhásaigh sé tar éis tinneas fada.
Is fíor freisin, go ndeachaigh an cime, in éineacht lena comhluadar draíochta in aer agus léas gorm, chuig daoine éagsúla ina seomraí codlata san oíche agus go ndearna sí iad a chur faoi dhraíocht sa riocht agus gur tháinig cruit mhór ar dhroim chuid acu agus gur fhág sí, lena drochghaoth agus lena hanáil dhraíochta, gearranáil orthu; is fíor gur dhearbhaigh siadsan go poiblí, ní amháin ag tráth a mbáis ach go deimhin i bhfad roimhe sin, gur ar an gcime a bhí an milleán acu as an olc sin a tharraingt orthu.
Ar deireadh, is fíor freisin, go ndearna Barbara, baintreach Matheis Rommers, a daoradh chun báis í féin le déanaí i gcion na hasarlaíochta, de réir sleachta as imeachtaí cúirte na mná sin, an cime a cháineadh i gcion na hasarlaíochta, agus an cion sin a chur ina leith, agus gur dhearbhaigh an Barbara sin an méid sin go diongbháilte go dtí tráth a báis agus nár tharraing sí siar an dearbhú sin.
Á éileamh dom dá réir sin, de bhíthin an chúisimh a raibh de dhualgas ormsa (an t-ionchúisitheoir ex officio uasal) a thabhairt, go dtabharfaí aitheantas trí bhreithiúnas agus de réir an chirt don olc a chleacht an cime, go mbeadh sí mar eiseamal agus sampla do dhaoine eile i dtaobh chion gráiniúil na hasarlaíochta, go ndéanfaí de réir an chirt í a phionósú agus go ngearrfaí uirthi costais na n-imeachtaí seo agus go ndéanfaí a cuid maoine go léir a choigistiú.
Ina dhiaidh sin d’éiligh an t-ionchúisitheoir poiblí, ‘go gcuirfí an cime, i bhfianaise an tséanta dhiongbháilte a bhí ar siúl aici, faoin bpróiseas pianúil ina ndéantar ceistiú agus céastóireacht chun an fhírinne ghlan a fháil’, agus ina dhiaidh sin chinn an chúirt – a raibh a líon iomlán anois ann – comhad an cháis a chur arís go Lucsamburg chun go bhféadfaí tuairim na saineolaithe dlí a fháil.
Nuair a bhí an téad bogtha agus í scaoilte as an gcuing, cuireadh fainic uirthi smaoineamh ar a hanam agus an cion a bhí ina coinne a admháil, agus fágadh an cime, nár baineadh aon deoir aisti agus nár shil aon deoir leis an gcéastóireacht,6 thuas i dtúr an phríosúin.
An lá dar gcionn, an uair seo os comhair an tsirriam agus seisear giúistísí tuata, tháinig an t-ionchúisitheoir poiblí i láthair in éineacht lena aturnae Nikolaus Weitzfeld agus mhínigh sé – de bhrí gur cuireadh in iúl dó go ndeachaigh an cime tríd an gcéastóireacht agus gur fhan sí diongbháilte gan aon admháil a dhéanamh, cé go mba leor mar chruthúnas do chion na hasarlaíochta gach a raibh i bhfianaise na bhfinnéithe agus sa sliocht as an gcás a cuireadh faoi bhráid na cúirte – go n-éileodh sé tuilleadh céastóireachta agus céastóireacht níos láidre a dhéanamh in aghaidh na mná céanna sin chun breis eolais a fháil ina haghaidh a d’fhéadfadh sé a chur i láthair.
Sa chás, áfach, nach nglacfaí go lánmhuiníneach leis an tátal sin aige, d’éileodh sé díbirt agus díbliú ina haghaidh, lena ngabhfadh dearbhú i dtaobh chostais na cúirte, i bhfianaise go ndearna an cime, de réir a hadmhála féin, orthaí dícheadaithe agus toirmiscthe a úsáid go minic agus go ndeachaigh sí ar a lorg.
Agus cé nár thuig sé conas a réiteodh sé an tomhas ar deireadh thiar thall, bhí sé beagnach cinnte gur Liam a choimeád Laoise Ní Bhroin faoi ghlas ina cime sa charbhán sin ón lá a d’fhág sí a teach i gClós na Sabhaircíní go dtí lá a báis – arú inné, de réir mar a bhí cloiste aige ón bpaiteolaí stáit, a bhí fós i mbun oibre.
I measc na nithe a tháinig chun solais, bhí gearán a rinne an tAthair Réamonn Ó Muirí faoi chosc a cuireadh air comhrá Gaeilge a bheith aige i bPríosún na Ceise Fada le cime óna pharóiste féin.
Tá cruthú eile ar an spiorad neamhspleách éalaitheach sin atá in Crazy Horse san eipeagraf as leabhar staire atá leis an dán ‘Crazy Horse ag damhsa’, áit a ndeirtear nach bhfuarthas aon ghrianghraf fíordheimhnithe de Crazy Horse riamh, nó mar a deir Mac Lochlainn: ‘is ní féidir cime grianghraif/ a dhéanamh de’ (ST: 170).
Is sa Cheis Fhada a d’fhoghlaim an cime poblachtánach Bobby Sands fá na hiarrachtaí seo agus spreagadh é láithreach chun pinn, é ag moladh do dhaoine eile ar an taobh amuigh an dea-shampla a leanúint.
Deir ár n-údar féin go gcabhraíodh gal toitín leis agus é ar a chlóscríobhán (ní cime den nicitín níos mó é), caifé a ól, gloine fíona (dá mba ag léamh na scothfhilíochta a bheadh sé).
Dráma trítheangach é, Breatnais, Béarla agus Gaeilge, a bhaineann leis an dá mhíle cime Éireannach a bhí faoi ghlas ag Gallaibh i ndiaidh 1916; thall i dtuaisceart na Breataine Bige a bhíodar, an chéad champa géibhinn a cuireadh ar bun sa Bhreatain.
Agus maireann scáil Uí Chadhain i gcónaí bíodh is gur iomaí sin Ó Cadhain atá ann: fathach liteartha, gaiscíoch na gceart sibhialta, poblachtóir dílis, sóisialach de smior, bailitheoir béaloidis, cnuasaitheoir foclóra, stocaire polaitiúil, múinteoir cruthanta, cime Curraigh, fáiteallaí faisnéise agus níl sa gcur síos sin ach cuid bheag de réimsí poiblí an fhir mhóir atá á chomóradh le linn Oireachtas seo na Bealtaine.
Ansin d’iompaigh sé thar n-ais ar an bpríosúnach agus dúirt go searbhasach, ‘Is dócha gur chuma le do shoilse faoi éinne beo, tiarna talún nó barún mara.’ ‘Tuigse rud amháin, a rí na spailpíní,’ arsa an cime, agus lean air mar a bheadh sé á chanadh, ‘Bhíos-sa ar dhuine den ghasra ba chróga agus ba ghrástúla a bhí riamh ar thalamh iathghlas na hÉireann.
Má tá slánú i ndán don tír seo, ní hé an gealt seo a bhainfidh amach é.’ ‘Caint mheata ó mheatachán,’ a bhéic an cime.
Mar a deir Eoghan Ó hAnluain; in ‘Fearann Coimirce m’Aislinge’ in Cime mar Chách Aistí ar Mháirtín Ó Direáin, Coiscéim, 1993, ‘Is ar mheanma faoi leith thráthnóna Domhnaigh a thógann sé an dán, ar an uaigneas cráite a bhaineann leis an uair sin – tráth machnaimh agus marana.
Iarshaighdiúir sa Wehrmacht agus cime cogaidh, tháinig Boll go hÉirinn den chéad uair sna 1950í agus d’fhill go rialta lena bhean chéile agus a gcuid mac suas go ham a bháis sa bhliain 1985.
Tá an scannán bunaithe ar an bhfíorscéal a bhaineann leis an éalú ollmhór a d’eagraigh ball den IRA, Larry Marley, inar éalaigh 38 cime de chuid an IRA as an Cheis Fhada/The Maze, ceann de na carcracha ba dhéine slándáil san Eoraip ag an am, ar an 25 Meán Fómhair 1983.
Tá an scannán bunaithe ar an bhfíorscéal a bhaineann leis an éalú ollmhór a d’eagraigh ball den IRA, Larry Marley, inar éalaigh 38 cime de chuid an IRA as an Cheis Fhada/The Maze, ceann de na carcracha ba dhéine slándáil san Eoraip ag an am, ar an 25 Meán Fómhair 1983.
Is soiléir go n-imeallaítear cimí i ndomhan na hoibre mar gheall ar a gcúlra; is beag seans atá acu post seasmhach a bhaint amach i ndáiríre, óir b’fhearr le fostóirí duine ar bith eile beagnach seachas cime.
Foilsíodh an léacht sin faoin teideal "On oileán rúin go rún an oileáin" i gcnuasach aistí a chuir Caoimhín Mac Giolla Léith in eagar sa bhliain 1993, Cime mar chách aistí ar Mháirtín Ó Direáin.
Bhíodh achrann ann idir na cimí agus údaráis an champa ar iliomad cúiseanna: coinníollacha maireachtála agus sláintíochta an champa, an obair laethúil agus an ráta pá, stádas na gcimí mar chimí cogaidh, na cimí a bheith ag diúltú a n‑ainmneacha a dheimhniú; agus cuireadh breis agus 100 cime faoi phionós san fhómhar tar éis dóibh diúltú luaithreach a ghlanadh ó cheathrúna na ngardaí (O Mahony 1987: 117–130).
Nuair a chuir Vladimir Putin deireadh le creachadóireacht na n-olagarcach, cháin John McCain gníomhartha Putin mar “a creeping coup against the forces of democracy and market capitalism.” Thug McCain “cime polaitiúil” ar Mikhail Khodorkovsky a cuireadh i bpriosún as caimiléireacht agus as imghabháil cánach, tar éis $30 mbilliún de shaibhreas na tíre a bheith crúcáilte chuige féin agus é gan ach 32 bliain d’aois.
B’eisean Oifigeach Ceannais Faisnéise an Dublin Guard Brigade in Arm an tSaorstáit i dTrá Lí - an fear a roghnaigh an naonúr cime poblachtach a cuireadh go Baile Ua Síoda fá scáth dorchadas oíche an 7ú Márta 1923.
Gearradh dhá bhliain is fiche príosúnachta ar an bhfile agus an t-úrscéalaí Joseba Sarrionandia, a bhí ina bhall d’ETA, i 1980, cé gur éalaigh sé ón bpríosún i 1985 le linn ceolchoirme (bhí sé féin agus cime eile i bhfolach i gcallaire).