#282231
Leag siad amach a gcuid dearbh-phrionsabal féin don am atá le teacht.
Leag siad amach a gcuid dearbh-phrionsabal féin don am atá le teacht.
Munster says no, go dearbh.
Munster says no, go dearbh.
Tá rian na n-innéacsanna fágtha go dearbh ar fhoilsiú agus ar ordú an eolais seo.
Ag sin mo scéal díbh go dearbh.
o réimír + ainmfhocal – iarnóin, comhbhráthair, deartháir (<dearbh- + bráthair)
Fear uasal go dearbh!
Tá aon rud cinnte amháin faoin mbliain seo chugainn, go dearbh.
Is dearbh gur oileadh mórán mór sa traidisiún céanna.
Tá a ghuth féin aige go dearbh, ach tá éagsúlacht mhór laistigh d’fhoirmeacha an ghutha sin.
Sinne atá cumasach agus in inmhe, tá dearbhdhualgas orainn ár muintir ionúin a chosaint ar a n-aistear tríd an saol.
Is cúis ionaidh, mar sin, an scéilín sa leabhar, atá fíor, dearbh-aíonn Séamas, den ghasúr Giúdach a bhí ar an chúrsa lán Moslamach.
Ach is dearbh liom gurb ionann scil le déanamh boird seachas scil le déanamh cathaoireach an difear idir an té a dhealbhann prós agus an duine a bhreacann filíocht.
Ardéifeacht, in ainneoin ceataí agus laigeachtaí, bac agus bacadraíl, mí–labhairt, claonlabhairt agus dearbh–éigeart labhartha na teanga idir dhá theanga: in ainneoin an Bhéarla ina Ghaeilge agus na Gaeilge ó Bhéarla.
Faoin Acht seo dearbhaíodh go mbeadh an 17 Márta ina lá saoire poiblí ó 1904 ar aghaidh.
Scrúduim an croidhe, dearbhuim na dubháin eadhón do thabhairt dá gach uile dhuine do réir a shlightheach agus do réir toruidh a ghníomh.
Go dearbh níl sí le fáil i ‘gCúirt an Mheon-Oíche’, atá ainneoin a teanga anamúil, ar aon chéim mar fhilíocht leis an ‘Cremation of Sam McGee’.
Is dearbh go raibh sáreolas ag an bPiarsach ar ár sean agus ar ár sinsir romhainn, ar sheanchas agus ar dhinnseanchas na hÉireann, ar éigse faoi rílaochra agus dhéithe na nGael.
Is dearbh liom gur minic a bheidh na Gaeil ag smaoineamh ar a bhfuil ann sna haoiseanna atá le teacht.
Tá sé ansin os ár gcomhair ar nós leannán a bhfuil eagla orthu rud ar bith a rá, ach go bhfuil a fhios acu go dearbh cad tá ina n-intinn acu.
Go dearbh, is duine iomlán daonna atá laistiar de na dánta substaintiúla seo agus is é an saol trua crua atá idir chamáin nó idir shlacáin aige!
Oileán a bhí ann faoi riail ag cine caiple — ‘oval equine faces, lantern jaws’ agus bhí dream dearbh-mheata dúchasach daonna acu ina ndaoir agus a ndoirbh-sclábhaithe.
Tá meas agam ar an aistriúchán dílis mar dhisciplín fhoghlama agus is dearbh gur roghnaigh Gógan máistrí maithe foirme ar féidir foghlaim uathu.
Is fíor sin go dearbh agus is féidir an prionsabal ceannann céanna a chur i bhfeidhm ar ghníomhaíocht teanga.
Dála an scéil, nach dearbh-léiriú ar fhadhb an-bhunúsach é gurb é seo an dara hócáid, agus an dara Coimisinéir, atá faoi scamall laistigh de thréimhse an-ghairid aimsire.
Agus cé gur leabhar do pháistí é seo go sonrach is go dearbh is leabhar do chách a chéile é chomh maith.
Mar sin féin, ní gá agus, go dearbh, ní dócha gurb iad an dá mhar a chéile cuspóir an dáin agus toradh an dáin.
An té a chasann an chré má’s méinn leis tamall gan scíos Ón sneachta as an spéir ón ngréin nó an clagar ’na mhaoil, Is tapaidh a chéim fé dhéin an bhaile ina mbíonn Más dearbh leis féile is céile carthannach roimhe.
Go deimhin, is eisean a thug an focal ‘agnostic’ dár dteanga - ‘oops.’ Duine is ea an t-agnóisí de ghnáth a shéanann ‘go bhfuil ar chumas an duine a dhearabhú nó a shéanadh go bhfuil Dia ann’ De ghnáth bíonn an t-agnóisí dearbh nach raibh dia nó déithe riamh ann, ach nílim cinnte go raibh Huxley, nó Darwin féin, chomh dionghbáilte sin.
Is beag má tá a leithéid eile de leabhar i ndiaidh a shamhail de dhuine le fáil sa litríocht; agus is dearbh ná fuil sin i litríocht na Gaeilge.’ Is dócha ná raibh aon choinne ag an am go raibh a thuilleadh le teacht — flosc scríbhneoireachta ón oileán céanna, a lean fiú nuair a bhí an t-oileán tréigthe ag an nduine deireanach den chomhluadar suaithinseach úd.
Rud eile a sheasann amach san aistriúchán seo ná a mhéid focal Béarla de bhunadh Laidine a úsáidtear agus a thugann rithim gharbh, thútach dos na línte ar uairibh — ‘How your affections had caused her wretched transformation/ Did she not suffer even more at your deathís confirmation?’ ar ‘Mar thug t’annsacht anriocht beo uirthe/An dtug dearbh do mhairbh níos mó dhi?’.
Dá mba rud é gur cúpla glúin ar aghaidh a shaolófaí é, le linn Dhónaill Uí Chonaill, is dearbh nach aon saothar Gaeilge a thiocfadh uaidh ach go gcumfadh sé sraith ‘loyal addresses’ ar son nó i gcoinne pholaitíocht na gConallach.
Míníonn Tomás go saolach ealaíonta é, sa leabhar seo “Literature in Ireland.” Is iomaí scríbhneoir a rugadh in Éirinn – ó Goldsmith agus Sheridan go dtí George Bernard Shaw – agus bheadh sé fánach againn a bheith ar lorg an Mhóda Éireannaigh seo ina scríbhinní, dar le Tomás, ach is dearbh, leis go dtaispeánfar é, go minic nó ar uairibh, i saothar Ferguson, Clarence, Mangan, Yeats, Colum, Dora Sigerson, agus daoine nach iad.
Chuir Tuairisc.ie ceisteanna an Teachta Dála ar aghaidh go dtí an FAI agus cé nár freagraíodh go sonrach na ceisteanna sin, dúradh go dtugann an eagraíocht “dearbh-thosaíocht” do chosaint leanaí agus go mbíonn siad ag obair go dlúth le heagraíochtaí ar nós an ISPCC, Barnados agus One-In-Four.
Níor chaill sé riamh an creideamh, agus ní hé an creideamh sa Chríostaíocht ná sa Chaitliceachas atá i gceist agam, rud nár dhein go dearbh, ach nár chaill sé riamh an creideamh sa litríocht.
‘Dearbh-oidhre ar Chú Chulainn’ a thug Máirtín Ó Cadhain ar Sheán Ó hÉigeartaigh nuair a cuireadh é i 1967, mar gheall ar an éacht ollmhór a rinne sé ar son na litríochta agus ar son na Gaeilge i gcaitheamh a leathchéad bliain ar an saol, agus ba cheart do gach uile dhuine an leabhar seo a léamh go dtuigfidís an chomaoin mhór a chuir Seán Ó hÉigeartaigh, agus a bhean, Bríghid, orainn ar fad.
An fear a dhein an obair sin de réir a éirime agus a acmhainne is dearbh gur thuill sé rud éigin uainn seachas táinseamh agus tarcaisne agus faillí.’ In Cork: History and Society tá liosta de leabhair a shíltear a bhí ina leabharlann.
Leathnaigh cultas an naoimh ar fud iarthar na hEorpa agus mhothaigh na Gaeil dáimh ar leith leis ar an ábhar gur chreidtí gur dearbh-bhráthair mháthair Phádraig a bhí i Mártan de réir na nginealach.
‘Tá sé mar dhualgas dearbh orainn,’ dúirt sé, ‘teacht i gcabhair ar na páistí sin, bia agus éadaí a thabhairt dóibh, agus thar gach ní eile, soiscéal an ghrá agus an mhaithiúnais a mhúineadh dóibh in ionad soiscéal an fhuatha agus an díoltais.’ Dhearbhaigh sé go raibh seamlas déanta den Ghar-Oirthear ag an bhfuath cine agus ag an mbiogóideacht reiligiúin.
Níor cheart go mbeadh sí ag éileamh ar cheannairí stáit an domhain aird a thabhairt ar eolas a tháinig chun cinn 15 bliain sular rugadh í agus níor cheart go mbeadh uirthi a bheith ag déileáil leis na maslaí agus leis an gcaint ghránna atá á spalpadh ag lucht a cáinte de ló agus d’oíche ar na meáin shóisialta, agus go dearbh, ar na meáin chumarsáide.
Bhí gach páirtí eile dearbh de nach bhféadfadh Státrúnaí Caomhach a bhí ag brath ar an DUP chun iad a choinneáil i gcumhacht a bheith neamhspleách i gcainteanna réitigh; b’fhacthas dóibh gur sháraigh rialtas na gCaomhach an neodracht a éilíonn Comhaontú Aoine an Chéasta.
Is dearbh fosta go raibh an aigne chéanna faoi réim i measc na n-institiúidí arbh é caomhnú ár n-oidhreachta liteartha ba chúram dóibh an tráth sin, agus bhí an méid seo le rá ag Dubhghlas de hÍde i dtaobh an Acadaimh Ríoga agus é ag trácht ar bhaicle leabhar a fuarthas ar bhruach srutháin i gCo.
Amhrán álainn é seo ina gcaoineann an spéirbhean a drochstaid féin – drochstaid gurb ionann é agus cás na hÉireann gan dabht agus críochnaíonn leis na línte éadóchasacha seo a leanas: Níl lé rá ag Piaras leis an méid seo ach ‘Ó a Dhia maise nár léigi Dia dhuit S[éamu] s a’ chacadh is dearbh gur fada dh’[fh]ágfaig thú ad bhainntrig bhoicht dhealbh.’ Ina dhiaidh seo aríst tá cóip de dhán Seacaibíteach eile le Liam Inglis ‘Is déarach an bheart do chéile ghil Airt’.
Aird a tharraingt ar fhocail a mbíonn f iontu agus astu ina dtús: adhastar / fadhastar, aill / faill, almóir / falmóir, fabhra / abhra, fadú / adú, fadhb / adhb, fathach / a(i)th(e)ach, feileastram / (s)eileastram, formhór / ormhór, fuarán / uarán, fuiseog / uiseog, iolar / fiolar Is fiú na pointí litrithe seo a mheabhrú do dhaoine: i gcás focail ina scríobhtar guta ar lorg -dh nó -gh agus nach bhfuaimnítear an guta ach go bhfuaimnítear consan ar a lorg, go bhfágtar an guta sin ar lár nuair a chuirtear iarmhír leis an bhfocal: bodhar > bodhrán, ladhar > ladhróg, togha > toghchán (cé is moite nach bhfágtar ar lár é nuair a thugas sé níos mó ná dhá chonsan le chéile (gan h a chomhaireamh) nach gcaolaítear focail ar –ach(t) nuair a chuirtear -ín leo, e.g., smacht > smachtín, teach > teachín go gcoinnítear cáilíocht (leathan) an bh slán roimh chonsan caol i bhfocail ar nós gabhar > gabhairín, slabhra > slabhairín I dtaobh Simpliú agus Caighdeánú ar litriú focal áirithe, b’fhiú malartú a cheadú in: Dé / Dia Luain; deartháir / dearbh-bhráthair; deirfiúr / dearbh-shiúr; ionadh / iongnadh; iontas / iongantas, laisteas / lais-teas, laistiar, las-tiar, laistigh / las-tigh, lasmuigh / las-muigh, lasnairde / las-nairde, lastall / las-tall éagsúlacht litrithe a aithint i gcás na bhfocal: aerfort / aerphort, calafort / caladh-phort, ceannfort / ceann-phort, longfort / long-phort I dtaobh an tsínidh fhada, níor mhiste guta fada a mholadh roimh -(i)rd, -(i)rl, -(i)rn, -rr: aird(e), áirdeall, árd, árdaím, árdán, báird(ne), bárd, bárdal, cáirde, cáirdeas, ceárdaí, comhgháirdeas, gárda, iomárd, párdún, stancárd; gáirleog, gárlach, márla, párlaimint, párlús, thárla; báirneach, beárna, cáirn, cárnadh, cárnaim, ceárnach, ceárnóg, deárna, fóirnéis, máirnéalach, táirne; bárr, cárr, ceárr, feárr, geárr.
Is fiú a ndeir sé a aithris faoin obair chéanna, agus saothar an Donnabhánaigh a raibh sé anuas uirthi go mór faoi chaibidil aige, is dóiche: Dhá chomhairle iad seo a leanas a fuair sé ó bhaill eile den chléir is é ina shagart óg, ar thug sé aird mhór orthu, is cosúil, agus a bhain lena shaol mar phearsa eaglasta: (1) gan a bheith ag caitheamh tobac go poiblí – agus is cuimhin liom féin i m’óige i mBéal Feirste, go dearbh, an t-achasán seo á chaitheamh ag duine le ministir a bhí ag gabháil do thoitín ar shráideanna na cathrach: ‘Dá mbeadh an Tiarna ag iarraidh ort toit a chur amach bheadh simléar ar do chloigeann agat!’ agus (2) gur theastaigh caitheamh aimsire ó shagart sa dóigh nach mbeadh sé ag dul ar airneáil go rómhinic.
Is duan molta, dán buíochais óna chroí istigh é a d’eachtraigh sé do na teaghlaigh éagsúla, feirmeoirí a bhformhór a mbíodh sé ag obair dóibh, sular fhág sé slán acu: Slán cuirim páirteach gan áireamh ó chéile chun Ádaimh, chun Seághain, chun Máire is chun Séamais; slán chun Neil mhánla, caoinghrá s searc mo chléibhse, dfhuil ársa Eochaidh ághmhair, ceap dáimhe agus éigse Ach ar an láimh eile níorbh údar sásaimh nó lúcháire saol an spailpín de shíor: Ós dearbh gur réiteach, grafadh agus déanamh/Branair go héag mo ghnósa.
Téacs © Máire Mhac an tSaoi Is féidir cóip den leabhar a cheannacht anseo Gránna an rud í an bhean, hOileadh casta, Díreach seach claon ní fheadair, Bréag a n-abair; Níl inti ceart ná náire, Níl inti glaine, An ghin ón gcléibh tá meata, Mar is baineann; Beatha dhi inneach an duine, Slán ní scarfair Go gcoillfidh agat gach tearmann, Go bhfágfaidh dealbh; Cleachtadh an tsúmaire a sampla, Go maireann amhlaidh, ‘Mise glacsam!’ a paidir, Ampla a foghlaim: Mar tá sí gan céim chumais Ach i mbun millte, Nimh léi gach fiúntas dearbh Phréamhaigh sa tsaoirse; Chás di cumann a chúiteamh, Ní heol di féile, Má d’imir ina reic a pearsain Is le fíoch éilimh; Tá gann, tá cúng, tá suarach, Gan sásamh i ndán di Ach an déirc is an tsíoraithis – Dar marthain!