#510992
Dúirt Fin gur bhain sé sult mór as a bheith ag obair ar an tsraith.
Dúirt Fin gur bhain sé sult mór as a bheith ag obair ar an tsraith.
Fin Mac Cool’s Time 2.
Téama doiléir thar a bheith teoiriciúil é an fin de siècle seo.
Is léir, leis, smaointeoireacht an Fin de siècle agus an mhílaoiseachais síos tríd:
Cuireann a chuid péinteálacha agus dealbh agus an troscán lámhdhéanta d'adhmad crua tropaiceach leis an atmaisféar maorga, ciúin, fin de siècle.
nótaí) is ea Fin de Siècle na Gaeilge ina bpléann Brian Ó Conchubhair Darwin, an Athbheochan agus Smaointeoireacht na hEorpa.
Ní phléifear stair Athbheochan na Gaeilge feasta gan ionad seasta sa díospóireacht a bheith ag Fin de Siècle na Gaeilge.
Tá staidéar déanta ag scoláirí áirithe ar an cheist seo, go háirithe ag Ó Conchubhair (2009) sa chéad chaibidil dá shaothar grinn, Fin de Siècle na Gaeilge.
Deireadh ré a bhí ann nuair a bhí mé ag éirí aníos fin de sècle gan dabht.
Ní leis an Ghaeilge amháin a bhaineann leabhar seo Bhriain Uí Chonchubhair, Fin de Siècle na Gaeilge.
‘Il faut mettre fin à l’argent du roi,’ (‘caithfear deireadh a chur le hairgead an rí’) ar sé.
Ach ní féidir glacadh a thuilleadh leis an léamh simplí sin ar ghluaiseacht na hAthbheochana tar éis staidéar Bhriain Uí Chonchubhair Fin de Siècle na Gaeilge (2009).
Bhí an meon Fin de Siécle seo i leith an spóirt mar chleachtadh coirp an-choitianta san Eoraip ag deireadh an naoú haois déag.
Ní raibh caint ar bith ar fheachtas toghcháin, ar ndóigh, ach ba léir go raibh fin de règne Chirac ann agus go raibh duine nua ag teastáil.
Tá atmaisféar fin de siècle le mothú i sráideanna grástúla, pleanáilte na háite, atmaisféar nach bhfuil scriosta go hiomlán fós ag túir choincréite na n-óstán, na cinn is mó agus is daoire sa chathair.
Ní hiad na míolta móra dronnacha – ná na cránacha dubha (orca), ná na droimeitigh (fin-whale) – amháin atá le feiceáil ann, óir, is é tuaisceart na hIorua ceann de na háiteanna is fearr ar domhan na Gealáin Thuaidh a fheiceáil.
Is é an staraí agus seandálaí Fin Dwyer a rinne an taighde don tsraith, a chuimsíonn teacht na gCeilteach go hÉirinn suas go ré na Críostaíochta, tráth ar tháinig lagú, de réir a chéile, ar chultúr na gCeilteach.
“Ós rud é go bhfuil athrú iomlán tagtha ar ár dtuiscint ar na Ceiltigh le tuairim is fiche bliain anuas, is mithid amharc arís ar an scéal iontach a bhaineann le daoine a ndeachaigh a gcultúr i bhfeidhm an oiread sin ar Éirinn an lae inniu,” ar Fin.
Scríobh an Donnabhánach ó Dhoire sa bhliain 1834: “some time ago in these glens there were Irish Scholars whose principal amusement was to read over at their fireside on Winter evenings tales and poems concerning the exploits of Fin and his Fians” (OSL Doire Cholm Cille, 26).
Tháinig cuid mhór de theoiricí an fin de siècle le chéile sa léacht sin: an náisiúnachas cultúrtha, an meathlú, díothú na gciníocha, an cros-síolrú agus meascadh na fola—agus iad ag múnlú idé-eolaíochtaí na hAthbheochana.
Leabhar tábhachtach, mar a deirim, aon leabhar a phléann raison d’être na hAthbheochana go bhfuilimid ar fad sáite ann ar shlí éigin; leabhar a bhainfidh craitheadh as ár seantuiscintí agus as an “éiginnteacht” atá ionainn agus arb í “is sainghné don Ghaeilge”, dar le Maolmhaodhóg Ó Ruairc ina leabhar Ar Thóir Gramadach Nua (Cois Life, 2006) Leabhar cuimsitheach é Fin de Siècle na Gaeilge ina bhfuil soiléirsí agus léargais faoi nithe amhail na canúintí, an ghramadach, an t-úrscéal.
Cé nár léir cathain a tharla sé, bhíomar i gclub an Choiméide, mar a thug an scríbhneoir Slóivéineach nach maireann, Marjan Rozana, air: coiméideach nó go raibh caitheamh ann i ndiaidh rud a rabhamar fásta tríd – rud a bhíodh ann ag tús an chéid sin, rud ar bhain céimneacht doghabhála éiginnte leis a raibh tóir air ón mBaróc go fiú an Fin de Siécle, ó scríbhinní Musil, Roth, Kafka, Hosek, Krleza, ó Cankar go Kundera féin, Konrad, Esterhazy, Magris; coiméideach nó bhí an fhírinne i dtaobh lár na hEorpa doiléir riamh, utóipe aduain ag amharc siar agus chun tosaigh in éineacht, ach b’utóipe é.
“Fiú i saol comhaimseartha lánluais an lae inniu, beag beann ar an dul chun cinn teicneolaíochta, téann go leor daoine go fóill siar go dtí traidisiúin Cheilteacha an leighis, an chreidimh agus na teanga.” An staraí agus seandálaí Fin Dwyer a rinne taighde don tsraith.
Tugann an t-údar le fios sa réamhrá gur freagra ar ráiteas a rinne Maolmhaodhóg Ó Ruairc ina leabhar Ar Thóir Gramadach Nua / In Search of a Grammar, ina ndúirt sé gur dhiúltaigh an Ghaeilge do na teoiricí a shín an Darwineachas chuici atá anseo, agus trí chuntas a thabhairt ar na smaointe agus na coincheapa a spreag gluaiseacht na Gaeilge ag deireadh an 19ú aois (le fin de siècle) gur féidir a chruthú go raibh tionchar ag gluaiseachtaí smaointeoireachta na hEorpa, a d’eascair as teoiricí Darwin, ar idé-eolaíocht na hAthbheochana.
Foinse eolais den chineál sin is ea an leabhar breá le Brian Ó Conchubhair, Fin de Siècle na Gaeilge: Darwin, an Athbheochan agus Smaointeoireacht na hEorpa, leabhar a fhógraíonn tús nua i scoláireacht na Gaeilge, tá súil agam, mar gurb é Cló Iarchonnachta a d’fhoilsigh in ainm an Chlóchomhair.
In amanna tá Fraincis Québec níos ársa ná teanga na Fraince: deirtear ‘bonne fin de semaine’ agus ní ‘bon weekend’; ‘stationnement’ agus ní ‘parking’; ‘magasinage’ agus ní ‘shopping’, gan trácht ar an difríocht idir ‘stop’ agus ‘arrêt’ i gcás comharthaí dátheangacha bóthair in áiteanna áirithe i gCeanada inniu agus in Québec suas go dtí roinnt blianta ó shin.
Go dtí gur thosaigh mé a léamh na scéalta seo, ní raibh aithne agam air ach mar fhile, file fin de siècle, a thosaigh le córas clasaiceach ‘rím agus rithim’ ach a bhain úsáid as nuafhoirmeacha ina dhiaidh sin, a raibh tionchar mór acu ar fhilíocht na Fraincise.
Sa chomhthéacs sin, luaigh sé taighde atá ar siúl ag Brian Ó Conchubhair, údar Fin de Siècle na Gaeilge: Darwin, an Athbheochan agus Smaointeoireacht na hEorpa, ar na notaí imill a bhreac O'Brien ar a chóip féin de An t-Oileánach, ceann de na dírbheathaisnéisí a spreag An Béal Bocht.
Go deimhin, tá an chéad imleabhar faoi stiúir CIC, imleabhar 102, Fin de Siecle na Gaeilge: Darwin, an Athbheochan agus Smaointeoireacht na hEorpa le Brian Ó Conchubhair foilsithe cheana féin agus tá roinnt scríbhinní eile á meas.
Rinneadh an phortráid 100 bliain ó shin nuair a bhí Vín aitheanta ag an phobal ealaíne ar fud an domhain mar lárionad taibhseach tábhachtach forásach ealaíne, agus is sampla suntasach é saothar Klimt den ealaín nua *fin de siècle *a bhí i réim sa chathair ag an am.
Sa leabhar sin aistríonn sé, mar shampla, ‘Conas atá tú mo dhuine uasail fionn?’ go ‘Guinness thaw tool in jew, me dinner ouzel fin?’.
Bhí go leor den obair sin faoi réir ag smaointeoireacht dheireadh an naoú haois déag agus thús an fichiú haois i leith na sochaí agus na teanga, an rómánsachas agus idé-eolaíocht an fin-de-siècle go háirithe.
Ba dheacair liom an leabhar seo, Fin de Siècle na Gaeilge: Darwin, an Athbheochan agus Smaointeoireacht na hEorpa (An Clóchomhar/Cló Iar-Chonnacht, €20) le Brian Ó Conchubhair, a shuíomh i gcomhthéacs comhaimseartha na hathbheochana gur leag mé mo mhéar, i bhfonóta 4 den réamhrá, ar an athfhriotal seo a leanas ó Bhreandán Ó Doibhlin óna aiste “Súil Siar ar an Athbheochan”, in Aistí Critice agus Cultúir (FNT, 1972): “Ag breathnú siar ar ghluaiseacht na Gaeilge duit, b’eagal leat uaireanta, agus a theirce is atá an machnamh a rinneadh ar fáthanna na hathbheochana agus ar pé tábhacht a bhí léi do shaol na tíre, go bhfuil cuid éigin den cheart ag an dream a dhéanann beag di, á rá nach raibh de bhunús léi riamh ach tionchar athláimhe ó aois an rómánsachais agus ó fhealsúnacht na nGearmánach úd, Herder, Fichte agus Schleiermacher.” Samhlaím gur mó an tuiscint a bheidh againn ar na cuspóirí a spreag Brian Ó Conchubhair chun an leabhar seo a scríobh má dhéanaimid úmachan idir a bhfuil ráite ann agus machnamh tiomnaithe agus, b’fhéidir, níos dírithe, an Doibhlinigh.
Mheasfadh duine go dtabharfadh Brian Ó Conchubhair dúshlán Uí Ruairc anseo trína léiriú go bhfuil comharthaí sóirt fin de siècle 1 na hEorpa le haithint i ngluaiseacht chomhaimseartha na Gaeilge freisin: “Má ghéilltear, mar a dhéantar go hiondúil, don ollscéal gur athleagan den náisiúnachas cultúrtha Gearmánach amháin í Athbheochan na Gaeilge, déantar í a dheighilt ón trasfhoirmiú tuisceana a thit amach san eolaíocht agus sa staidéar daonna de bharr fhionnachtana Darwin agus na scoláirí a spreag sé: Max Müller, Robert Knox, Arthur Gobineau, Max Nordau, Benedict Augustine Morel, Cesare Lombroso, Matthew Arnold.” Léiríonn an leabhar seo cé chomh mór agus a bhí tionchar Müller ar an réabhlóid a chuir caint na ndaoine agus an chanúineolaíocht sa treis go buan de rogha ar theanga Chéitinn agus an chanóin chlasaiceach.
Is mar láthair do chuimhní maoithneacha ar shaol atá caite a mheabhraítear an t–oileán ‘fadó/ tamall sarar tréigeadh é’ in ‘Freudyssey na Gaeilge’ Uí Éigeartaigh; seasann ‘an Blascaod/ go maorga tráthnóna/ buanteálta/ na bhFear Marbh’ sa mharbhna a chum Gearóid Denvir do Sheán Ó Ríordáin; agus is iad ciúnas agus uaigneas an oileáin atá sa treis i ndán Bhreandáin Uí Bheacháin ‘Jackeen ag Caoineadh na mBlascaod (do Sheán Ó Briain as Baile an Fheirtéaraigh)’ a chríochnaíonn le tagairt don ‘teallach fuar fliuch, gan tine, gan teas, gan chosaint.’ Is í cinnteacht an bháis a shamhlaítear d’Eoghan Ó Tuairisc freisin le bás Uí Chadhain: ‘Guth eile sa Chré anocht,/ An guth deireanach;/ An t–úrscéal ina lánstad, /Tá an chomhréir scaoilte.’ Agus i ndán Thomáis Mhic Shíomóin ‘Fin de siècle’, ar marbhna don Chadhnach agus caoineadh do bhás a fhíse in éineacht atá ann, úsáidtear meafair na bodhaire, na bailbhe agus na daille, chomh maith le meafair an chiúnais, an reo agus na lagthrá, le dreach cultúrtha na tíre a dhearadh.
Na Breathnaigh Agus sin déanta tosaítear ansin ar chlann mheánaicmeach, Paul Walsh, a bhean Ruth, agus a dtriúr clainne, a bhfuil cónaí orthu i dteach atá ag éirí ró-chúng dóibh, a chur in aithne dúinn: Clare, an iníon is sine, atá thart ar sheacht mbliana déag d’aois, agus ansin an bheirt is óige, Fin, (Finbar) agus Lou (Louise).
Tá mionchur síos ar aidhmeanna an chumainn seo ag Brian Ó Conchubhair ina leabhar Fin de Siecle na Gaeilge(Cló Iar-Chonnacht).