#971503
Seans agus seans mór nach mbeidh i gclár seo Léargas ach fonóta ar chultúr na teanga.
Seans agus seans mór nach mbeidh i gclár seo Léargas ach fonóta ar chultúr na teanga.
Ach b'fhiú an fonóta é.
Fonóta i stair na critice atá ann, agus ní líonmhar an dream a chuirfidh spéis ann.
Ba cheart nach mbeadh inti ach fonóta sa stair.
Fonóta: Arm Heffo a baisteadh ar lucht leanúna fhoireann peile Átha Cliath i 1974.
In annála na hathbheochana, tá gach seans ann nach dtuillfidh seoladh Shuirbhé Teanga i nGaeltacht bheag Ros Goill, Co Dhún na nGall, mórán níos mó ná fonóta - ach fonóta tábhachtach a bheidh ann.
Ní éalaíonn fonóta Myles faoin gCat ó shúile géara Mhic Giolla Léith, fonóta a thráchtann ar an gcosúlacht aisteach idir an pictiúr den Chat Mara agus ‘an tírín aoibhinn is dúchas dúinn uile’ (72).
Go minic, chuir sé fonóta isteach leis na foirmeacha éagsúla de na focail a bhí ar fáil sna téacsanna nach raibh ann go forleathan ar fud na tíre.
Deir an fonóta linn go raibh an cruinniú, b’fhéidir, níos tabhachtaí fós, mar gur: ‘comhchruinniú a bhí ann idir cléir Chaitliceach Dhroichead Átha agus coiste ceantair Lú Theas den Chonradh.
Ní fonóta ná nodaireacht ná leid gach a bhfuil scríofa ach mionbhrosna i mbladhmthine nach féidir teangabháil léi.
Ó 1943 go 1946 bhí sé ina Ollamh le Dlí Canónta i gColáiste Phádraig, Maigh Nuad, agus chaitheadh lá sa tseachtain ann (fonóta ag Baumgarten le halt Uí Mhurchú).
Cá bhfios nach é sin an chinniúint a roghnaigh Frauke Petry di féin anois: fonóta sna leabhair staire.
Is cinnte go ndearnadh scrios ar roinnt acu; tá roinnt treibheanna nach bhfuil iontu anois ach fonóta náireach i leabhair staire.
Lena chois sin, ní bheidh i mbeartas seo na Gaeilge éigeantaí ach fonóta sa chéad fheachtas toghchánaíochta eile; feachtas nach mbeidh ach téama amháin ann - an geilleagar a amadáin!
Fonóta: Foilsíodh leabhar mór cuimhneacháin i mbliana dar teideal Liverpool 800: Culture, Character and History agus is é an tOllamh John Belchem, University of Liverpool, eagarthóir an tsaothair.
Bheadh aistritheoirí eile ag iarraidh fonóta a chur leis agus thiocfadh le haistritheoirí eile an teideal a athrú go teideal eile ar fad.
Tar éis cúpla fonóta mar sin a léamh (agus pian ag teacht i mo mhuineál leis an siar suas-is-anuas ar an leathanach), tagann maolú ar fhonn an léitheora seo a shúil a ísliú arís go bun an leathanaigh.
N’fheadar ná go raibh sé níos fearr ‘cleití Jim Crow a úsáid’, seachas ‘cleití an Phréacháin’, mar ar éigean a bhainfeadh an léitheoir brí as an tagairt seo i nGaeilge murach an fonóta leis an dán, agus faoin am seo againne tagraíonn Jim Crow go sonrach do na dlithe frithghorma a bhaineann le tréimhse áirithe i Stair na Stát Aontaithe.
Agus dóbair dó féin teacht ar athsmaoineamh mar cuireann sé an fonóta seo leis an méid sin: ‘He may well have been right, for I have an uneasy feeling that this Corpus appears on the scene at least half a century too late: had it been available while Thurneysen and Mac Neill were at the height of their powers, it would have had a more lasting effect on the study of Irish law.’ Ach nochtann scoláire mór eile na seandlíthe an tuairim mheáite seo: ‘Scholars now have at their disposal practically all the legal material in Irish in six convenient volumes, with cross-references.
Ní dócha go raibh mórán Gaeilge ag Beckett (tugann sé Erse go tarcaisneach ar Ghaeilge i saothar leis) ach deir sé le Barney Rosset – foilsitheoir (Grove Press) agus gníomhaire ag Beckett i Nua-Eabhrac – “Schneider seems to have a great graw for you.” Deir an fonóta, go tromspágach: ‘Graw’(Gaelic, fondness).
Is mór an trua nach raibh an bheirt in ann an clabhsúr a bhí dlite dóibh a chur lena n-aistear idirchontae ach nuair a dhéanfar clár Laochra Gael fúthu amach anseo, agus déanfar cinnte, ní bheidh i dtaispeántais an deireadh seachtaine seo caite ach fonóta.
San anailís a dhéanann Oliver (2005: 5 fonóta 8, 2006: 157) ar na hidé-eolaíochtaí teanga atá ag grúpa daoine in aois meánscoile, grúpa faisnéiseoirí a chuimsigh idir chainteoirí líofa Gaeilge, fhoghlaimeoirí Gaeilge agus dhaoine nach cainteoirí Gaeilge iad, baineann sé leas as coincheapa Ferdinand Tönnies faoin Gemeinschaft (traidisiúnta, príobháideach agus nádúrtha) agus faoin Gesellschaft (nua-aimseartha, poiblí agus saorga) chun cur síos ar an dóigh a bhfuiltear ag athshamhlú siombalachas na Gaeilge ionas nach comhartha a thuilleadh í ar phobal áitiúil de chuid Gharbhchríocha na hAlban, laistigh de theorainneacha daingne (Gemeinschaft), ach léiriú ar shochaí chuimsitheach uile na hAlban (Gesellschaft).
San anailís a dhéanann Oliver (2005: 5 fonóta 8, 2006: 157) ar na hidé-eolaíochtaí teanga atá ag grúpa daoine in aois meánscoile, grúpa faisnéiseoirí a chuimsigh idir chainteoirí líofa Gaeilge, fhoghlaimeoirí Gaeilge agus dhaoine nach cainteoirí Gaeilge iad, baineann sé leas as coincheapa Ferdinand Tönnies faoin Gemeinschaft (traidisiúnta, príobháideach agus nádúrtha) agus faoin Gesellschaft (nua-aimseartha, poiblí agus saorga) chun cur síos ar an dóigh a bhfuiltear ag athshamhlú siombalachas na Gaeilge ionas nach comhartha a thuilleadh í ar phobal áitiúil de chuid Gharbhchríocha na hAlban, laistigh de theorainneacha daingne (Gemeinschaft), ach léiriú ar shochaí chuimsitheach uile na hAlban (Gesellschaft).
Anuas air sin, déanann Wolf amach óna anailís ar na scéalta faoi chumas dátheangach Dhónaill Uí Chonaill agus faoin úsáid ghlic a bhaineadh sé as an nGaeilge, gur léiriú iad nár iompaigh sé an choitiantacht in aghaidh na teanga (39; 289, fonóta 64).
Dá chomhartha seo, tugann Pilib Barún solaoidí iomadúla ar an dúil a bhí ag daoine acmhainneacha i lámhscríbhinní a cheannach sa Freeman’s Journal, 5 Márta 1859, dréacht a tógadh ón iris Ancient Ireland i 1835 (190; 327, fonóta 38).
Tugann Wolf eolas an-suimiúil faoi ról ateangairí le linn toghchán agus an soláthar a deineadh faoina gcoinne, 1840-1859 (168), tráth a raibh vótaí á n-eagrú ag tiarnaí talún (168-169; 320, fonóta 109).
Tá seans ann gur leor an tagairt fhada sa script chun údar an amhráin cháiliúil úd — is é sin an stair chasta a bhaineann leis — a chur san áireamh in insint an scéil (Ní Uallacháin 2003, 303, fonóta 9).
Tá forbairt déanta ar an nóta seo san eagrán (O’Daly 1859: 114–117, fonóta 1) agus tá tagairt fhada curtha leis an nóta a thugann léargas breise ar an bpearsa atá á plé ann, Conán mac Mórna.
Ceithre líne go leith téacs atá ar leathanach 38, agus fonóta mór fada faoi chás na n-ainmneacha briathartha i nGaeilge na hAlban as leabhar acadúil, agus roinnt samplaí ó litríocht Ghaeilge na hAlban a léiríonn foirmeacha ainmneacha briathartha sa ghinideach.
Seo a leanas véarsa tosaigh Fillfead: Sa chás seo, b’fhéidir nárbh aon díobháil a fhios a bheith ag an léitheoir (rud nach gcuirtear in iúl i bhfotheideal ná fonóta) gurb é Conleth Ellis, file (1937-1988), an Con sa treis agus gur ag freagairt do dhán de chuid Chon (nach bhfuil ar láimh agam agus mé ag scríobh) atá dán Phádraig.
–fonóta as I mBéal Feirste Cois Cuain Dán aon véarsa dhéag de shé líne é Na Móinteacha, dán críochnúil corraitheach a bhaineann an sprioc amach líne i ndiaidh líne, mar a bheadh scamaill ilchruthacha dhúghnúiseacha ag gluaiseacht tharat in airde.
Tá fonóta strambánach ag eagarthóirí an chomhfhreagrais ina thaobh: Nach mó cúis eile atá insamhlaithe le scholard Beckett.
Agus muid ag cosaint na n-irisí atá i mbaol, níor mhiste cúpla fonóta a chur le stair chuid de na hirisí gan iomrá anois atá imithe – agus ní ar An Glór atá an nóta seo dírithe, iris nár ceadaíodh agus gearrscéalta Uí Liatháin á dtiomsú – ach ar Ar Aghaidh (as ar bailíodh ábhar paimfléid i dtaobh 1913, le gairid), Agus (mar atá an fhoinse is lú tagairt dó ach is mó tábhacht sa chomhthéacs, b’fhéidir do bhás an Choileánaigh; is é sin sraith, nár críochnaigh Cormac Mac Cárthaigh, cheal cúpla bliain eile saoil, ‘Cé dhein bás an Choileánaigh a phleanáil?’) móide An tOibrí arna chlaochlú, as fraoch Halla na Saoirse, nia Lámh Dhearg, Tuairisc thiar, Misneach ó dheas le hatmaisféar agus eolas ar thréimhsí na hagóidíochta Gaeltachta (a d’eascair, cuid áirithe, as gluaiseacht na gCeart Sibhialta sa Fhrainc ar tús, is dócha) a fháil.
Scríobh O’Donovan an fonóta: Ó Maolchraoibhe (sic) – this name is still extant in the county of Down, but by some strange anomaly is anglicised ‘Rice’.
Féach an tsiúráil bheachtaíochta atá in uachtar sa chuntas seo a leanas, cuirtear i gcás: Léiriú ar an bhfeiniméan a dtagraítear dó anseo is ea an t-ábhar a bhreac Tadhg Ó Neachtain ar lámhscríbhinn Egerton 198 i Leabharlann na Breataine (336, fonóta 137).
Ag Saothrú Meas Namhad ============ A fhad is a bhain sé liom féin áfach agus mé mar bhall de Arm Heffo (fonóta thíos) sna seachtóidí agus ochtóidí, ba é Páidí Ó Sé an namhaid, namhaid nach raibh de chuspóir agus de phléisiúr sa saol aige agus ag a chomhghleacaithe mallaithe Ciarraíocha ach croí gach ‘Dub’ a bhriseadh chomh minic agus ab fhéidir.
.” Ní fíor sin, rud a thuig an t-údar féin agus seo á rá aici ina brollach don leabhar gairid (c.100 lch.): Tógann an uimhir 5 thú go fonóta a deir: Murar úsáid an t-údar an leabhar i nGaeilge – agus de dhealramh, níor úsáid, – tá iontráil sa leabharliosta do leabhar de Bhaldraithe mar atá Loingseoir na Saoirse – Scéal Conor O’Brien foilsithe ag Coiscéim i 1996.
Foclóir na seachtaine seo aiféaltas - embarrassment; aighneacht - submission; ceapachán - appointment; claochlú - transformation; collaíocht - sexuality; cumarsáid - communication; éiginnteacht - uncertainty; feidhmeannach - executive; fonóta - foot-note; impleacht - implication; mír - section; riachtanach - necessary; sprioc - target