#1363904
Táimid-ne, éinne go bhfuil aon suim acu i saibhreas agus líofacht na teanga seo againne, go mór fé chomaoin aici.
Táimid-ne, éinne go bhfuil aon suim acu i saibhreas agus líofacht na teanga seo againne, go mór fé chomaoin aici.
Níl aon dul fén spéir go staonfaidh an saothrú so, go lagóidh an mórtas eitneach c(ru)i(n)ne a dh'adhnann an aidhm mhisnithe sin.
Arm Shasana ar thaobh amháin, cúldoras taobh thiar díobh agus foireann na sinsear againn-ne ar an taobh eile.
Ní raibh an tinreamh go maith, agus bhí a lán fadhbanna ann – ‘a lán cásanna “ne temere”’, dúirt siad ina dhiaidh; póstaí measctha, agus neamhshuim ag a lán in Aifreann an Domhnaigh.
Léachtóir i Roinn na Nua-Ghaeilge ar Choláiste Ollscoile Bhaile Átha Cliath lenár linn-ne, Eoghan Ó hAnluain, shaothraigh sé le chéile filíocht Mháirtín Uí Dhireáin.
Bímis ag gáire agus ag spochadh faoin drochbhealach a fheidhmíonn a dtír-ne – nach méanar dúinne go bhfuilimid in Éirinn chomh foirfe sin!
Sin atá á dhéanamh aige nuair a bhíonn sé ag trácht ar ‘piccaninnies’, ‘bumboys’ agus ‘letterboxes’ agus nuair a bhíonn sé ag fiafraí canathaobh nach ‘Murphy’ atá ar ár dTaoiseach-ne.
Ach, lá eile rud eile agus tá súil — co maith agus an rún daingean — againn-ne, uimhreacha níos fearr a chur amach ó am amach.
Le fírinne, bhí baint mhór ag mo dhearcadh leis an tógáil a fuaireas agus le rudaí a deireadh mo mháthair phoblachtánach, fhrith-Shasanach linn-ne, na gasúir, agus muid ag fás aníos.
Ina leabhar Suite Française, tugann Irène Némirovsky cur síos ar an gcíor thuathail inar fágadh na daoine i rith na tréimhse sin.
Cathal na Gaile Nó ar cheart éisteacht leis an bhfógairt a rinne Charles de Gaulle, 49 bliain d’aois, a raibh cáil bainte amach aige sna seachtainí beaga roimhe sin toisc gur éirigh leis dushlán éigin a thabhairt do na Gearmánaigh i gceantar Abbeville ón 27-30 Bealtaine agus a dúirt i Londain: Quoi qu’il arrive, la flame de la résistance française ne doit pas s’éteindre et ne s’éteindra pas.
Oh no, no, said the little Fly, to ask me is in vain, For who goes up your winding stair, can ne’er come down again.
Fear eile, bhí seomra aige sin ins an áit go raibh flat againn-ne, fear ana-dheas ar fad agus bhí Béarla maith aige.
Maidir linn-ne, mé féin agus mo bhean chéile, is ó Sarajevo go Vársá a bhí ár dtriall.
‘Unbowed, unbroken, so no, Je Ne Regrette!’ arsa Campbell i bpostáil faoin gconspóid a chuir sé ar Facebook aréir.
"Dá mbéadh Cúirt dá leithéid siúd againn-ne annso, dhéanfadh sí gnó ceanntair Ghaedhealaigh dúinn", arsa duine éigint;-agus d'admhuigheamair go léir go raibh iomláine an chirt aige.
"Cinntíonn siad, in ár n-intinn-ne pé scéal é, go raibh a leithéid fíor."
"Cinntíonn siad, in ár n-intinn-ne pé scéal é, go raibh a leithéid fíor."
Níl aon fear ceart a rá ar a thír: ‘Go dtí seo budh dul, agus ar bith eile’; agus ní mór dúinn iarracht a shocrú ar an ne móide ultra leis an dul chun cinn na náisiúntachta na hÉireann, agus ní déanfaidh muid.
Bhíomar-ne, mé féin agus Marek Wargola, an fear ceamara atá i mo theannta sa Ghréig, i measc na ndaoine a bhí teanntaithe anois idir na póilíní agus an dream a bhí gléasta in éadach dubh.
Inár gcuimhní-ne, seans gurb é cúilín an bhua a fuair Stephen Cluxton as an gcic saor faoi scáth Ardáin an Chíosógaigh ceithre bliana ó shin an píosa imeartha is úire as na coimhlintí sin ar fad agus gurb é an cúl as rógaireacht Mikey Sheehy i gCluiche Ceannais 1978 an giota is minicí atá feicthe againn.
Ní glórtha na gcarachtar amháin a bhíonn i gceist ach glór an scríbhneora féin go háirithe: an je ne sais quoi sin a ligeann dúinn a aithint ar an bpointe boise gur údar áirithe seachas údar ar bith eile a scríobh an sliocht atá os ár gcomhair.
Bhí cuid acu torrach de bharr ionsaithe a rinneadh orthu taobh istigh nó taobh muigh den teaghlach.’ ‘Tuigim go maith go dtuillimid foclóir, ach i bhfianaise an ghanntanais airgid, agus an gearradh siar uafásach, scannalach, náiriúil atá á dhéanamh ar an Scéim Pobal Gaeilge, ní thiocfadh le haon Ghael a bhfuil coinsias acu an tionscadal foclóra reatha seo a cheadú.’ ‘Má tá an Ghaeilge le bheith ina teanga nua-aimseartha seachas ina in caitheamh aimsire nó ina teanga ócáidiúil, caithfear tograí mar seo [tograí foclóireachta] a chur i gcrích.’ Sin é ár mbuille-ne tugtha an turas seo.
Chaitheamar-ne nach raibh ar ár gcumas a bheith i láthair a bheith sásta le pé blaiseadh den ócáid a bhí ar fáil ar raidió agus ar an idirlíon, agus ba mhaith ann é sin féin.
Ar ndóigh thiocfadh liom trácht ar Ne Temere chomh maith agus ar an gcreimeadh tubaisteach agus leanúnach a tháinig ar an bpobal Protastúnach ó dheas. Ach fágaimis ar leataobh é sin agus caithimis súil ar a bhfuil romhainn amach.
Nuair a d’fhógair sé polasaí éigin nár thaitin leis an gCadhanach, más buan mo chuimhne, bhí litir ag Máirtín áit éigin a thosaigh: ‘Brother Myles had been at it (ag comhairliú) again’… Má shíl go leor daoine gur tagairt aisteach do Myles na gCopaleen a bhí ann, ach ní dóigh liom é.
Maidir leis na Forbacha, deirtear linn gur ‘Bally ne Forbagh’ a thugtaí air, go raibh ceithre ceathrúna talún ann agus gur bhronn an Rí Séamas I an dúthaigh sin ar fad ar Aodh Ó Flaitheartaigh i 1617.
Meabhraíodh dúinn nárbh fhada i ndiaidh ionsaithe 9/11 gur tharraing daoine i bPáras chucu féin an mana ‘Nous ne sommes pas tous Américains’ mar mhalairt ar an mana ‘Nous sommes tous Américains,’ a bhí róchosúil le rosc catha simplí George Bush: ‘You’re either with us or against us in the fight against terror’.
Is dócha gurab é an fáth nach chugainn-ne do sgaoil sí a litir, í bheith i n-amhras nach dtiubhraimís aon aird ar a glór, ‘mar’ ars’ ise léi féin, ‘cia an bhaint atá ag fear claidhimh le cúrsaibh grádha nó cia an tuigsint atá aige ionnta?
Tá a ré siúd caite na céadta bliain ó shin, agus ní haon mhaitheas dúinne iarraidh ar an saol mór féachaint orthu mar a fhéachaimid-ne – sliocht na ndaoine a scríobh iad – orthu.
Is dócha gurb é an fáth nach chugainn-ne a scaoil sí an litir, í a bheith in amhras nach dtabharfaimis aon aird ar a glór, ‘mar’, ar sise léi féin, ‘cén bhaint atá ag Fear an Chlaidhimh le cúrsaí grá nó cén tuiscint ata aige iontu?
Ach síleadh fosta go neartófaí agus go snoífí an Nua-Ghaeilge agus eolas á chur ar theanga na lámhscríbhinní, mar a d’áitigh ‘Beirt Fhear’ (Séamas Ó Dubhghaill): ‘Tá sean-scríbhinní againn-ne.
Feicfear ar ball go mbíodh cúinsí éagsúla taobh thiar den mhodh dúchasach ach, ar an leibhéal is simplí de, áitíodh go dtuigfeadh Gaeilgeoirí na focail a ceapadh ó fhréamhacha dúchasacha: ‘Baistimís-ne a bhfuil uainn as uisge ár dtobair féin ionnus go mbeidh slacht orra is go dtuigfear ce d’ár díobh iad’ (Eagarfhocal, ‘Acadamh’, Misneach, 4.3.1922).
D’aontaigh ‘Fear Faire’ nach raibh an téarmaíocht foirfe ach mhaígh sé nárbh fhéidir go mbeadh athrach scéil ann ar an ábhar go raibh an Ghaeilge gan saothrú le fada: ‘An obair a thóg na céadta blian i dtíortha eile táimíd-ne ag féachaint le n-a dhéanamh ar luas na splaince.
Nó mar a deirtear sa chéad véarsa de ‘The Boys of Wexford’: In comes the captain’s daughter, the captain of the yeos, Saying ‘Brave United Irishmen, we’ll ne’er again be foes,/ A thousand pound’s I’ll give to you and fly from home with thee,/ And dress myself in man’s attire and fight for liberty.’ Thit an bheirt go tréan i ngrá, thrialladar ar Inis Córthaidh agus throideadar in éadan na nGall ar Chnoc Fhiodh na gCaor ar an 21 Meitheamh 1798.
Is fadó ó scríobhadh an dán fada deich leathanach ‘Oilithreacht Sróine’ ina dtaifeadtar srón-chéadfaíocht a chathrach dúchais — nuair a bhíodh lán sróine de chumhrachtaí na gcniogairí, Muintir Uí Chaoimh, is na ngaibhne, na Mór-Chanála is an bhochtanais ar an aer is tú ag gabháil trí Shráid Chaoimhín nó amach thar Ard-Eaglais fháinleogach Phádraig!
Seans nach gá dul níos sia leis sin: tá cáil ar an bpaipéar ó thaobh cothromaíochta agus géire breithiúnais, agus is fada siar a théann a shuim inár gcúrsaí-ne in Éirinn.
Ó tharla go míníonn an scríbhneoir ina réamhrá an chaoi a spreagadh é chun na cnuasaigh seo a dhéanamh, ní thógfaidh sé orm a rá, agus an aois atá againn beirt, nach miste dúinn an manadh a bhí ag Cumann Bhéaloideas na hÉireann fadó: ‘Colligite quae superaverunt fragmenta, ne pereant.
Cé nach ionann mar sin féin an manach agus an aibíd, mar ‘L’habit ne fait pas le moine’, tugtar faoi deara láithreach bonn i gcás an leabhair is déanaí le Derry O’Sullivan go bhfuil rud éigin as an ghnáth ag baint leis an chnuasach dánta seo.
‘Les petites nations ne choisissent pas leurs alliés’, a bhí le cloisteáil sa Bhriotáin i rith an Dara Cogadh Domhanda acu siúd a cheap go dtiocfadh na Naitsithe agus na Faisistithe i gcabhair ar na mionteangacha os rud é go raibh cuid mhaith de thír na Fraince faoina gcois acu cheana féin.
Is duine caoin béasúil é Mole agus ní spiaire calaoiseach a dhéanann beart cam; tá Ratty cairdiúil, vól uisce atá ann dáiríre, gan aon chuid den nimh a chuirtear i leith an fhrancaigh go minic; is fear saibhir é Toad a dhéanann go leor drochrudaí, ach a bhfuil a chairde an-cheanúil air agus ní bhaineann aon ghránnacht leis; is aonarán é Badger gur fuath leis cumann sóisialta (blairer, bheith ag broic le rud nó le duine, ‘je ne peux pas le blairer’, ní féidir liom broic leis), ach is ceannaire nádúrtha é, stuama agus réasúnta.
Ach is treise arís an focal culot (‘tóin’) le soibealtacht a chur i bhfocail, mar shampla, tu en as du culot (‘is tú atá neamhchotúil’), agus tu ne manques pas de culot (‘níl tú gan tóin a bheith agat’).
There is a sense of impending cataclysm about this work of theirs, a feeling that their world, the Gaelic world, was falling apart, an awareness that they took upon themselves to obey the Biblical imperative “Colligite fragmenta quae superavunt, ne pereant”....
“Tá fonn orainn meas a léiriú ar an teanga agus go deimhin tuiscint níos fearr a fháil ar an teanga agus ar chultúr nach bhfuilimid-ne mar chuid de, agus chuige sin, as seo go ceann tamaill bhig, tá fúm a bheith ag plé agus ag éisteacht le daoine a thagann ó chúlra Gaeilge, daoine nach bhfuil lorg pholaitíocht aon pháirtí orthu ach a bhfuil grá dáiríre acu don teanga agus nach n-úsáideann í mar uirlis pholaitiúil chogaíochta,” a dúirt ceannaire an DUP, Arlene Foster.
Dúirt Arlene Foster inné go bhfuil fonn ar an DUP “meas a léiriú ar an teanga” agus “tuiscint níos fearr a fháil ar an teanga agus ar chultúr nach bhfuilimid-ne [an DUP] mar chuid de”.
Dúirt Arlene Foster inné go bhfuil fonn ar an DUP “meas a léiriú ar an teanga” agus “tuiscint níos fearr a fháil ar an teanga agus ar chultúr nach bhfuilimid-ne [an DUP] mar chuid de”.
“Tá fonn orainn meas a léiriú ar an teanga agus go deimhin tuiscint níos fearr a fháil ar an teanga agus ar chultúr nach bhfuilimid-ne mar chuid de, agus chuige sin, as seo go ceann tamaill bhig, tá fúm a bheith ag plé agus ag éisteacht le daoine a thagann ó chúlra Gaeilge, daoine nach bhfuil lorg pholaitíocht aon pháirtí orthu ach a bhfuil grá dáiríre acu don teanga agus nach n-úsáideann í mar uirlis pholaitiúil chogaíochta,” a dúirt ceannaire an DUP, Arlene Foster.
“Tá fonn orainn meas a léiriú ar an teanga agus go deimhin tuiscint níos fearr a fháil ar an teanga agus ar chultúr nach bhfuilimid-ne mar chuid de, agus chuige sin, as seo go ceann tamaill bhig, tá fúm a bheith ag plé agus ag éisteacht le daoine a thagann ó chúlra Gaeilge, daoine nach bhfuil lorg pholaitíocht aon pháirtí orthu ach a bhfuil grá dáiríre acu don teanga agus nach n-úsáideann í mar uirlis pholaitiúil chogaíochta,” a dúirt sí.
“Tá fonn orainn meas a léiriú ar an teanga agus go deimhin tuiscint níos fearr a fháil ar an teanga agus ar chultúr nach bhfuilimid-ne mar chuid de, agus chuige sin, as seo go ceann tamaill bhig, tá fúm a bheith ag plé agus ag éisteacht le daoine a thagann ó chúlra Gaeilge, daoine nach bhfuil lorg pholaitíocht aon pháirtí orthu ach a bhfuil grá dáiríre acu don teanga agus nach n-úsáideann í mar uirlis pholaitiúil chogaíochta,” a dúirt sí.
Tóg an seanfhocal Béarla “sticks and stones may break your bones but words will never hurt you” – is í a mhalairt ghlan is fíor in aigne ár bpobail-ne; “is buan fear tar éis a bhuailte, ach ní buan fear tar éis a cháinte”.